Nobelprijswinnaar en natuurkundige Martinus Veltman beschrijft in een afgelopen maand verschenen boek zijn leven in de jongensclub die de bouwstenen van de natuurkunde blootlegde.
In Veltmans ‘levensverhaal’ figureren inmiddels meer dan zestig verschillende deeltjes die gezamenlijk moeten verklaren waarom de natuur werkt zoals wij hem waarnemen of theoretisch voorstellen.
Bij het grote publiek zijn de quarks, neutrino’s leptomen en gluonen de meest bekende spelers die samen de bouwstenen vormen van de materie. De ‘deeltjesdierentuin’ noemt Veltman de verzameling die hij, als lid van de fysische jongensclub, zelf tijdens zijn leven aanvulde.
De ontdekkingstocht bracht deze club verschillende Nobelprijswinnaars en in 1999 was Veltman zelf aan de beurt. In ruil daarvoor kreeg de wetenschap vergaande inzichten in de interactie tussen massa en energie. Plat gezegd: welk minuscuul deeltje doet het met wie of juist niet en waaruit ontstaan ze? Miljarden kostende deeltjesversnellers, zoals het Cern bij GenÈve of het Fermilab in de VS, maakten experimenteel bewijs mogelijk. En daar wringt de schoen.
Anders dan veel Delfts onderzoek, dat steeds vaker direct zijn weg naar de industrie moet vinden, valt aan de huidige speurtocht naar bijvoorbeeld het Higgsdeeltje geen geld te verdienen. Het hok is al voor het deeltje gereserveerd in de dierentuin, maar de expeditie komt nog niet los.
Met het zoeken naar natuurkundige bouwstenen valt voor de komende honderd jaar nog geen zinnige toepassing te vinden. Regeringen aarzelen dan ook om weer enkele miljarden te spenderen aan de ontdekking van één nieuw deeltje, door een nog grotere en krachtigere deeltjesversneller te bouwen.
Tijdens zijn boekpresentatie kon Veltman zijn ergernis moeilijk verkroppen. Met een vies gezicht sprak hij de woorden ‘maatschappelijke verantwoording’ uit, die vanaf de jaren zeventig belangrijker werden bij de aanvraag van fondsen. “Wat voor nut heeft het, wordt dan gevraagd. Ik had inderdaad ook een rollator kunnen bedenken ofzo”, zei hij, verwijzend naar zijn pensioengerechtigdheid. “Al de dingen die nu nut hebben liggen over vijftig jaar op een grote schroothoop, maar de ontdekkingen die wij hebben gedaan staan dan nog overeind.”
Zijn boek maakt de tot nu toe gedane ontdekkingen alvast toegankelijk voor iedereen die sinds het vwo met natuurkunde is opgegroeid. Wie geen boodschap heeft aan bosonen en baryonen, kan altijd nog de bijgevoegde biografietjes lezen. Bij elkaar geven die beschrijvingen een leuk anekdotisch overzicht van honderd jaar natuurkunde van de bovenste plank.
Rypke Zeilmaker
‘Feiten en mysteries in de deeltjesfysica’, door Martinus Veltman. Isbn 90-76988-44-7.
In Veltmans ‘levensverhaal’ figureren inmiddels meer dan zestig verschillende deeltjes die gezamenlijk moeten verklaren waarom de natuur werkt zoals wij hem waarnemen of theoretisch voorstellen.
Bij het grote publiek zijn de quarks, neutrino’s leptomen en gluonen de meest bekende spelers die samen de bouwstenen vormen van de materie. De ‘deeltjesdierentuin’ noemt Veltman de verzameling die hij, als lid van de fysische jongensclub, zelf tijdens zijn leven aanvulde.
De ontdekkingstocht bracht deze club verschillende Nobelprijswinnaars en in 1999 was Veltman zelf aan de beurt. In ruil daarvoor kreeg de wetenschap vergaande inzichten in de interactie tussen massa en energie. Plat gezegd: welk minuscuul deeltje doet het met wie of juist niet en waaruit ontstaan ze? Miljarden kostende deeltjesversnellers, zoals het Cern bij GenÈve of het Fermilab in de VS, maakten experimenteel bewijs mogelijk. En daar wringt de schoen.
Anders dan veel Delfts onderzoek, dat steeds vaker direct zijn weg naar de industrie moet vinden, valt aan de huidige speurtocht naar bijvoorbeeld het Higgsdeeltje geen geld te verdienen. Het hok is al voor het deeltje gereserveerd in de dierentuin, maar de expeditie komt nog niet los.
Met het zoeken naar natuurkundige bouwstenen valt voor de komende honderd jaar nog geen zinnige toepassing te vinden. Regeringen aarzelen dan ook om weer enkele miljarden te spenderen aan de ontdekking van één nieuw deeltje, door een nog grotere en krachtigere deeltjesversneller te bouwen.
Tijdens zijn boekpresentatie kon Veltman zijn ergernis moeilijk verkroppen. Met een vies gezicht sprak hij de woorden ‘maatschappelijke verantwoording’ uit, die vanaf de jaren zeventig belangrijker werden bij de aanvraag van fondsen. “Wat voor nut heeft het, wordt dan gevraagd. Ik had inderdaad ook een rollator kunnen bedenken ofzo”, zei hij, verwijzend naar zijn pensioengerechtigdheid. “Al de dingen die nu nut hebben liggen over vijftig jaar op een grote schroothoop, maar de ontdekkingen die wij hebben gedaan staan dan nog overeind.”
Zijn boek maakt de tot nu toe gedane ontdekkingen alvast toegankelijk voor iedereen die sinds het vwo met natuurkunde is opgegroeid. Wie geen boodschap heeft aan bosonen en baryonen, kan altijd nog de bijgevoegde biografietjes lezen. Bij elkaar geven die beschrijvingen een leuk anekdotisch overzicht van honderd jaar natuurkunde van de bovenste plank.
Rypke Zeilmaker
‘Feiten en mysteries in de deeltjesfysica’, door Martinus Veltman. Isbn 90-76988-44-7.
Comments are closed.