Delftse student in oorlogstijd

Peyronne Solis–Valeton krijgt op een dag een telefoontje van de zoon van haar vaders studiegenoot Gerrit Schoppert. Hij heeft een oude prullenmand die ‘iets te maken heeft met de oorlog’. De prullenmand blijkt te zijn gemaakt en geschonken door haar vader, waarna Solis zich toch maar eens verdiept in familiepapieren die in een oude koffer van haar opa liggen.

Ze vindt twee minidagboekjes en veel brieven van haar vader aan zijn ouders uit de periode 1938- 1945. Een periode waarin hij begon aan zijn studie Elektrotechniek aan (toen nog) de Technische Hogeschool. Uit een selectie van zijn brieven en dagboekaantekeningen maakte Solis het geïllustreerde boek ‘Delftse student in oorlogstijd’.

Loyaliteitsverklaring

Grote verdienste van Solis is dat ze veel gebeurtenissen in een historische context zet. Zo geeft ze onder meer nuttige achtergrondinformatie over bijvoorbeeld de loyaliteitsverklaring die studenten in 1943 moeten tekenen. Wie niet tekent wordt in Duitsland tewerkgesteld. Uit zijn brieven blijkt hoe Valeton hier mee worstelt. Uiteindelijk weigert hij te tekenen en duikt hij onder bij familie.

Prachtig is de ontroerende brief van zijn vader die Solis ook in het boek heeft opgenomen. Als de Sicherheitspolizei zijn vader onder druk zet, schrijft die namelijk aan een tante dat hij bereid is zijn leven voor zijn zoon op te offeren. Valeton meldt zich uiteindelijk toch bij de Duitsers en belandt als dwangarbeider in een machinefabriek in Berlijn-Tegel.

Diverse kampen

Wat volgt is een indringend ooggetuigenverslag van het leven in diverse kampen met andere Nederlandse studenten. Ondanks ziekte, matig eten en levensgevaarlijk werk, is er ook ontspanning: Valeton beschrijft zelfs uitstapjes naar Berlijn en Potsdam. ‘Om 21.30 uur waren we weer in het kamp, na een heerlijke dag. We hadden ons weer eens vrije toeristen gevoeld in plaats van gevangenen en slaven.’

Zijn optimisme en levenslust zijn opmerkelijk: samen met zijn lotgenoten viert hij Kerstmis en Oud en Nieuw met liedjes. Hij ervaart veel kameraadschap en heeft ondanks alles een rotsvast geloof dat alles weer goed komt. Toch loopt het in Berlijn nog bijna slecht met hem af als hij in station Potsdamer Platz een hevig bombardement meemaakt. ‘De lucht was geeloranje, overal was brand.’ Fascinerend is zijn beschrijving van een met brandbommen bezaaid Berlijn.

Ontsnappen

Uiteindelijk weet Valeton – na een mislukte eerste poging – te ontsnappen en duikt hij in Nederland onder tot aan het eind van de oorlog. Hij beschrijft het als een spannend avontuur.

Het is ronduit knap hoe Solis van het pakketje familiepapieren een boeiend en leerzaam ooggetuigenverslag heeft gemaakt. Niet te missen voor iedereen met interesse in de Tweede Wereldoorlog en het studentenleven in die tijd in het bijzonder.

Peyronne Solis Valeton, ‘Delftse student in oorlogstijd – Ervaringen van Josué Valeton als student, tewerkgestelde en onderduiker’, Aspekt Uitgeverij, ISBN: 9789461538826, 318 blz., 21,95 euro.