[Column] Nepnieuws

Hoewel ik op dat moment nog geen hard bewijs had dat het inderdaad een parodie betrof, waren de aanwijzingen wel heel sterk. Want dat je in een tijd van kabel- en internettelevisie buiten op het gazon van het Witte Huis een zendmast bouwt om een fictief televisiekanaal uit te zenden, is natuurlijk te dol voor woorden. Dat een onderzoeksjournalist als Joris Luyendijk dat niet beseft, is heel zorgelijk. Maar zelfs zonder dat inzicht had hij het citaat moeten verifiëren alvorens het de wereld in te sturen. Je hoeft niet eens het hele boek te lezen. Een eenvoudige zoekopdracht naar het woord ‘gorilla’ in de digitale versie van het boek levert geen resultaten op. Ik hoop dat Joris in het vervolg de verleiding van een primeur kan weerstaan, en journalistiek verantwoord te werkt gaat. Want met slappe excuses als ‘oh shit’ en ‘godver’ schieten we niet zo veel op.

De meest gebruikte strategie daarbij is het zaaien van twijfel. Over het nut van vaccinaties en de vermeende ernstige bijwerkingen, over de ware toedracht van rampen (MH17) en aanslagen (9/11), en over de betrouwbaarheid van wetenschappelijk onderzoek en de journalistiek. Dit vormt een vruchtbare voedingsbodem voor samenzweringstheorieën, die helaas bijzonder populair zijn.

De beste remedie is om mensen te leren zelf kritisch na te denken. Het zou me niet verbazen als dit binnenkort een verplicht vak op de basisschool wordt. Misschien is het volgende onschuldige, grappig bedoelde nepbericht een mooie aftrap. Ene Hidde had op Twitter de volgende foto uit Zierikzee geplaatst:

Hoewel ik er niet aan twijfel dat zulke fouten daadwerkelijk gemaakt worden, is er hier iets vreemds aan de hand. Het woord ‘Geld’ is namelijk niet netjes gecentreerd boven de andere twee regels. Als er ‘Geldt’ had gestaan, was het prima in orde. Zou iemand voor de grap in Photoshop de ‘t’ hebben weggepoetst? Inzoomen geeft geen uitsluitsel, daarvoor is de jpg-compressie te sterk.

Gelukkig hoef je niet naar Zierikzee af te reizen, want we hebben Google Streetview. Virtueel rondwandelen in de buurt van het oude raadhuis gaf uitsluitsel (https://goo.gl/YLrVP4):

Exact hetzelfde bord met het woord ‘Geldt’ netjes gecentreerd. Toen ik Hidde hierop attent maakte, beweerde hij dat zijn vader deze foto had gemaakt en die was niet bekend met Photoshop, ‘of ken je mijn vader beter dan ik?’ Hoewel dit onschuldig nepnieuws betreft, is het wel zorgelijk dat weinig mensen dat doorhebben, en dat de afzender blijft volharden dat de foto van een oud vrouwtje is geweest en altijd binnen heeft gestaan.

Als dank heeft Hidde mij nu op Twitter geblokkeerd.

Ernstiger wordt het wanneer een gerespecteerde journalist klakkeloos iets overneemt. De dag dat Fire and Fury verscheen, het explosieve boek over Donald Trump, twitterde Joris Luyendijk deze ontluisterende passage:

Terwijl ik bezig was hierop te reageren, verdween zijn tweet plotseling. Iemand had Joris er al op gewezen dat het een grap was. Hij reageerde als volgt:

Hoewel ik op dat moment nog geen hard bewijs had dat het inderdaad een parodie betrof, waren de aanwijzingen wel heel sterk. Want dat je in een tijd van kabel- en internettelevisie buiten op het gazon van het Witte Huis een zendmast bouwt om een fictief televisiekanaal uit te zenden, is natuurlijk te dol voor woorden.

Dat een onderzoeksjournalist als Joris Luyendijk dat niet beseft, is heel zorgelijk. Maar zelfs zonder dat inzicht had hij het citaat moeten verifiëren alvorens het de wereld in te sturen. Je hoeft niet eens het hele boek te lezen. Een eenvoudige zoekopdracht naar het woord ‘gorilla’ in de digitale versie van het boek levert geen resultaten op.

Ik hoop dat Joris in het vervolg de verleiding van een primeur kan weerstaan, en journalistiek verantwoord te werk gaat. Want met slappe excuses als ‘oh shit’ en ‘godver’ schieten we niet zo veel op.