Botsende wetenschappers

Boekenkasten zijn al vol geschreven over misschien wel de spannendste episode uit de geschiedenis van de wetenschap. Wat er precies gebeurd is, weet niemand. Maar dat het een groot effect heeft gehad op de Tweede Wereldoorlog lijkt waarschijnlijk.

Michael Frayn ving in ‘Kopenhagen’ deze ontmoeting. “Het is buitengewoon knap geschreven en ontzettend spannend omdat je zo graag wilt weten wat er gebeurd is”, zegt acteur Bram van der Vlugt. Hij speelt Bohr in de reprise van ‘Kopenhagen’ opgevoerd door het Nationale Toneel, waarvoor hij in 2000 de prestigieuze Louis d’Or kreeg. Stefan de Walle speelt Heisenberg, Liz Snoijink is Bohrs echtgenote.

Heisenberg en Bohr ontmoetten elkaar in 1941 in bezet Denemarken. Er zijn twee verhalen over wat er toen gebeurde. Of Bohr vond het verschrikkelijk dat Heisenberg meewerkte aan het Duitse atoomprogramma. Of Heisenberg vertelde Bohr dat hij het atoomonderzoek van de nazi’s wilde vertragen. Saillant detail is dat Bohr, die van Joodse komaf was, uiteindelijk naar de Verenigde Staten vluchtte en daar meewerkte aan de Amerikaanse atoombom.
“Twee wetenschappers van wereldformaat laten zich over kernfysica uit en ondertussen speelt ook het klassieke conflict tussen de leerling en meester. Bohr en Heisenberg hebben een vader-zoon relatie en botsen in hun opvattingen. Ik ken veel fysici en zij vertellen mij dat er inderdaad vaak strijd ontstaat tussen leerlingen en hun meesters.”

Het stuk staat bol van ingewikkelde berekeningen. “Wij hebben daarover veel les gehad. We moeten precies weten wat een foton en een neutron is en met dat soort termen omgaan alsof het dagelijkse kost is.” Een toneelstuk met veel berekeningen is juist voor bètastudenten en wetenschappers interessant. “Maar mensen die er niets vanaf weten kijken ook ademloos toe. Dat komt omdat de discussies zo spannend zijn opgeschreven.”

De acteur stond tussen 1952 en 1958 als bouwkundestudent ingeschreven in Delft. “Ik speelde toneel en wilde graag acteur worden. Mijn ouders hebben dat hardhandig uit mijn hoofd gepraat. Volgens een studietest kon ik het beste bouwkunde of natuurkunde studeren. Ik koos voor bouwkunde, dat leek mij artistieker. Ik haalde wel mijn propedeuse, maar maakte de studie niet af. Ik koos daarna alsnog voor de toneelschool. Ik ben blij dat ik daar niet al op mijn achttiende heen ging, toen was ik er nog niet rijp voor. Door mijn studietijd heb ik goede herinneringen aan Delft. Ik zat bij het corps en speelde in 1953 en vijf jaar later in lustrumspelen en heb in 1968 en 1978 nog twee lustrumspelen geregisseerd. In 2008 presenteerde ik een reünie met musicals en cabaret.”
Van der Vlugt zocht tien jaar geleden voor de première van ‘Kopenhagen’ natuurkundige Hendrik Casimir op, die zowel Heisenberg als Bohr goed kende.

“Wij hoopten dat hij ons ging vertellen wat er gezegd was. Maar hij zei niets te weten. In ‘Kopenhagen’ zegt Bohr tijdens een theoretische discussie dat hij Casimir heeft doodgeschoten met een klappertjespistool. Casimir was ook bij de première. Na afloop heb ik het applaus stil gelegd en gezegd dat hij er was en dat ik hem gelukkig niet heb doodgeschoten met dat klappertjespistool. Hij ging staan, dat ging moeilijk want hij was al negentig, en nam het applaus in ontvangst.” Niet lang daarna stierf Casimir. Het mysterie rond de ontmoeting bleef bestaan. 

‘Kopenhagen’ door het Nationale Toneel, 7 tot en met 18 september 2010 in de Koninklijke Schouwburg, Korte Voorhout 3 Den Haag. Speciale lezersaanbieding: lezers van Delta t/m 26 jaar betalen 11 euro per kaartje, overige lezers betalen 19 i.p.v. 25 euro voor eersterangs kaarten.

Na een maand college en practica was het tijd voor een feestje. Diverse Delftse studieverenigingen hielden donderdag een interfacultair cowboy- en indianenfeest in jongerencentrum Speakers. Deze bezoekers waren de weg al aardig kwijt. De jongen die flink hard door het meisje in zijn wang wordt gebeten, had overigens even daarvoor bij haar hetzelfde gedaan.