BOEK: Onder het ijs

‘Wetenschappers zijn vaak razend slim en oerdom tegelijk, had Reinier haar geleerd. Bas beseft dat ze zelf ook volledig aan dat beeld voldoet.’ De setting is het onderzoeksschip Tyr dat een reis onderneemt van Groenland naar de Noordpool. Bas Frentz, een 21-jarige vrouwelijke masterstudent biologie, zit op het professorendek omdat ze haar plotseling overleden professor, en vriend, Reinier van Wichteren (Randstad University) vervangt.

Auteur Ellen de Bruin, in het dagelijks leven wetenschapsredacteur bij NRC Handelsblad, schetst het gezelschap aan boord dat bestaat uit jonge ambitieuze promovendi in krappe gedeelde hutjes en hun gearriveerde professoren op het bovendek. Daar tussendoor beweegt communicatieman Patrick die juichende persberichten naar de bewoonde wereld stuurt en in de tussentijd de dames aan boord verwent.

Er zijn niet veel romans die zich afspelen in een wetenschappelijk decor. Ik denk aan Nooit meer slapen en Onder professoren van W.F. Herman over de barse werkelijkheid van promotieonderzoek respectievelijk de academische omgangsvormen. Minder vilein, maar met humor en mooie observaties beschrijft De Bruin in Onder het ijs de praktijk van een internationale wetenschappelijke expeditie. Het boek is gebaseerd op een reis die in 2004 plaatsvond. Ze heeft de wetenschappelijke vondsten gehandhaafd, maar de personages verzonnen.

Bas is een wat nerderige jongedame (ze speelt met Lego) die vol twijfels zit. Het liefst houdt ze zich afzijdig, maar dat gaat niet aan boord. ‘Een groep kan een nieuweling nooit met rust laten, mensen moeten zo iemand altijd even op de schelp tikken om te kijken of er nog leven in zit’, schrijft De Bruijn.

De kleine stampende ruimte van een schip op de Noordelijke IJszee is een hogedrukpan voor menselijke verhoudingen. Eenzaamheid, drankzucht, jaloezie en duistere seks. Alles komt langs in de zoektocht naar nieuwe kennis, hoe miniem die soms ook mag zijn. Uiteraard komt klimaatonderzoek voorbij, en de dubieuze rol van de olie-industrie die de hele reis mogelijk maakt.  Voor de onderzoekers draait alles om publiceren, maar onderweg naar een artikel struikelt menigeen over afgunst en opportunisme van collega’s. Teleurgestelden vinden elkaar in kameraadschap, en een gedeeld verlangen naar aquavit.

De reis heen en terug naar de Noordpool geeft het boek een natuurlijke timing. Over het afscheid schrijft De Bruijn: ‘Daarmee is de science party ontbonden, de groep verdampt. Het einde van Reiniers missie. Maximale entropie.’ Dat is literatuur voor nerds waar ik een zwak voor heb.

(Foto: Prometheus)

Ellen de Bruin, Onder het IJs, Prometheus Amsterdam 2018, 256 pagina’s, € 20 (paperback) of € 12 (eboek).