Beter dan dolby

Hoog in de lucht sputteren auto’s over futuristische wegen van wolkenkrabber naar wolkenkrabber. Een vliegtuig slalomt met luid gegrom tussen de artdeco-gebouwen door. Het geluid bij de film ‘Metropolis’ is overweldigend. Van alle kanten lijkt lawaai te komen. In het experimentele filmzaaltje bij de groep akoestische beeldvorming en geluidbeheersing van Technische Natuurwetenschappen waan je je midden in de toekomstige stad Metropolis. Het is de stad die de Duitse regisseur Fritz Lang in 1927 waarschijnlijk in gedachten moet hebben gehad toen hij zijn gelijknamige stomme film maakte.
De techniek die voor de geluidseffecten bij dit filmfragment zorgt, heet golfveldsynthese. Het werkt met speciaal daarvoor gemaakte geluidsopnamen, waarbij zoveel mogelijk geluidssporen apart moeten worden bewaard. Een systeem met tientallen speakertjes die zij aan zij in rijen staan opgesteld, gebruikt deze opnamen als input. Het simuleert de golffronten van de oorspronkelijke geluidsbronnen.
De geluiden lijken daardoor niet afkomstig van de speakers, maar van ver daar achter of juist van ergens middenin het zaaltje. Je zit opgesloten in een klein hokje, maar het lijkt alsof je midden in een grote stad staat, op een podium waar een rockband speelt en de muzikanten om je heen springen, of in de Dom van Keulen tijdens een orgelconcert. En het klinkt goed, waar je ook staat. De golven doven elkaar niet uit, zoals bij stereo of dolby surround waar je alleen op de zogenaamde sweet spot midden tussen de boxen het geluid echt goed hoort.
“Precies twintig jaar geleden, in december 1988, publiceerde de uitvinder van deze techniek, prof.dr.ir. Guus Berkhout, voor een het eerst een artikel over golfveldsynthese”, vertelt Diemer de Vries van akoestische beeldvorming en geluidbeheersing. De Vries was een van de golfveldsynthese-onderzoekers van het eerste uur. Hij werkte de techniek verder uit.
“Golfveldsynthese vergde zoveel rekenkracht dat men ons destijds als ongevaarlijke gekken beschouwde”, lacht hij. Nu reist hij van congres naar congres om presentaties te geven en om met vakgenoten de nieuwste ontwikkelingen te bespreken.

Pompidou
Slechts een tiental bioscopen wereldwijd is uitgerust met het systeem. Er worden speciaal daarvoor gemaakte films vertoond of films waaraan geluid is toegevoegd, zoals ‘Metropolis’. En er zijn kunstcentra die er gebruik van maken. Zo was een tijdje terug in het Centre Pompidou in Parijs een voorstelling waarbij simultaan gedichten uit verschillende richtingen werden voorgelezen, zoals in 1916 ook gebeurde tijdens een Dada-tentoonstelling, alleen kwam het geluid nu uit een golfveldsynthesesysteem.
In Nederland is geen golfveldsynthesezaal, maar wel een mobiel systeem. Stichting The Game of Life reist daarmee het land door en verzorgt voorstellingen. De stichting werkt samen met de TU Delft, het instituut voor Sonologie in Den Haag (onderdeel van het conservatorium) en de faculteit Kunst, Media & Technologie van de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. “De uitvinding neemt een hoge vlucht”, zegt De Vries. “Er zijn enkele bedrijven die het systeem verkopen. France Telecom probeert er een teleconferencingsysteem mee te ontwikkelen. Maar vooral in Duitsland is het enorm aangeslagen. Er is daar een aantal universiteiten mee aan het werk en ook instituten als Fraunhofer en Deutsche Telekom experimenteren ermee. In Duitsland kwam in 2002 de eerste golfveldsynthesebioscoop, in het stadje Ilmenau. En het is Duitsland, aan de universiteit in Erlangen, waar het geluid is gemaakt voor ‘Metropolis’.”
Het gebruik van de veelbelovende techniek is echter nog marginaal. “De opnamewereld is erg conservatief”, zucht De Vries. “De manier van opnemen moet anders worden. Bij speelfilms worden duizenden geluiden opgenomen. Die worden gemixt. Maar je moet ze juist apart bewaren. Dat kost misschien extra geheugen, maar als je mixt, ben je de geluidsbronnen kwijt. Het ijzer is nu heet en klaar om gesmeed te worden. Iedereen kent golfveldsynthese. Als het niet binnen tien jaar doorbreekt, dan gebeurt het niet. De dolby surround-systemen van bioscopen zijn versleten en aan vervanging toe.”