‘Bemoeizucht bedreigt academische vrijheid’

Woensdagavond lekte het lang verwachte onderzoek uit dat de Onderwijsinspectie samen met accreditatieorganisatie NVAO instelde naar vijf opleidingen van de Hogeschool Inholland. Aanleiding voor het onderzoek was het gesjoemel met diploma’s bij de Haarlemse opleiding media- en entertainmentmanagement (MEM). Langstudeerders waren daar aan een diploma geholpen terwijl een deel van hen dat niet verdiende. 

Van vier opleidingen van Inholland – de opleidingen bedrijfseconomie en MEM in Haarlem en commerciële economie en vrijetijdsmanagement in Diemen – staat volgens de inspectie vast dat ze de wettelijke voorschriften en interne regels niet hebben nageleefd. Hun eindniveau is bovendien onvoldoende: “een aanzienlijk deel” van hun afgestudeerden – 39 procent om precies te zijn – had geen diploma mogen krijgen. 

Dat laatste blijkt uit onderzoek van een NVAO-commissie die het eindwerk van drie lichtingen afgestudeerden onder de loep nam. Van 114 alumni die een alternatief afstudeertraject volgden, had 55 procent een onvoldoende moeten krijgen. Van de ‘normaal’ afgestudeerden gold dit voor 22 procent.

De inspectie noemt alle vier de opleidingen “zeer zwak”. Staatssecretaris Zijlstra zou zich door de NVAO moeten laten adviseren over de intrekking van hun accreditatie, schrijft ze in het ruim tweehonderd pagina’s tellende rapport. Ook zou hij ze kunnen beboeten omdat ze ten onrechte diploma’s hebben uitgereikt. Bij de Rotterdamse MEM-opleiding, de vijfde die werd onderzocht, lijkt het niveau wel in orde, al worden ook hier niet alle regels nageleefd.

Maar net als eerder de commissie-Leers, die het gesjoemel bij MEM in opdracht van Inholland onderzocht, vindt de inspectie niet dat er bij Inholland frauduleus is gehandeld. “De inspectie heeft geen aanwijzingen dat medewerkers moedwillig regels hebben geschonden met het oogmerk daar zelf beter van te worden. De aangetroffen tekortkomingen vinden hun oorzaak hoogstens in onzorgvuldig gedrag en ondoordacht handelen.”

Inholland werkt volgens de inspectie hard aan verbetering, al zijn de vele tekortkomingen niet “in een handomdraai” te herstellen. De koers van het nieuwe college van bestuur is hoopgevend en maakt duidelijk “dat binnen Inholland een grondige verandering in denken plaatsvindt”. 

Collegevoorzitter Terpstra laat telefonisch weten dat Inholland het rapport van de inspectie zonder voorbehoud accepteert, maar dat de bevindingen vooral betrekking hebben op het verleden. “Wij zijn al druk bezig de rotzooi op te ruimen.” 

Dat is ook de teneur van het persbericht van Inholland, waarin Terpstra stelt: “Bij het aantreden van dit College van Bestuur hebben we al snel geconstateerd dat de kwaliteit van het onderwijs niet op orde was. Daar hebben we forse maatregelen op genomen. We zijn enorm blij dat de Inspectie dat onderkent en ondersteunt. Er gaat bij Inholland geen student meer de deur uit zonder deugdelijk diploma. Daar sta ik garant voor.”

Inholland maakte vorige week bekend dat ze negen opleidingen afbouwt op soms meerdere locaties. Daarbij hoort ook de opleiding commerciële economie in Diemen. Alle gedupeerde studenten krijgen een aanvullend programma aangeboden. Daarover is Inholland onder meer in gesprek met studentenorganisatie ISO, die hun belangen behartigt.

Het inspectieonderzoek naar alternatieve afstudeertrajecten elders in het hbo wordt naar verwachting vandaag openbaar. Maar in het deelrapport over Inholland staat al wel te lezen dat er nog vier opleidingen zijn waarover de inspectie zich grote zorgen maakt. Alleen heeft de NVAO daar nog geen onderzoek naar het bereikte eindniveau gedaan. Toch durft de inspectie al wel de stelling aan “dat het stelsel van interne en externe kwaliteitsvoorzieningen op dit moment niet altijd kan garanderen dat zwakke plekken tijdig worden gesignaleerd en gecorrigeerd, en dat ook het accreditatiestelsel hier kennelijk niet altijd in kan voorzien”. 

En: “Er lijkt breder in het bekostigd hbo onvoldoende discipline in de naleving van wettelijke voorschriften die essentieel zijn voor de bewaking van het afstudeerniveau.”

Studenten moeten tempo maken, docenten moeten al hun beslissingen uitgebreid verantwoorden en wetenschappers moeten zich op topsectoren richten. Er komen steeds meer maatregelen om controle over universiteiten en hogescholen te krijgen en kleine bezuinigingen binnen te halen.

Een gevaarlijke ontwikkeling, vindt jurist Peter Kwikkers. Hij pleit deze week voor een betere bescherming van de academische vrijheid van onderzoekers, docenten en studenten. Dat doet hij bij het verschijnen van zijn nieuwe boek: ‘Academische kwartiertjes – sporen door het hoger onderwijs’.

‘Aan de instellingen wordt de academische vrijheid in acht genomen’, staat er kort maar krachtig in de wet. En het staat er niet voor niets, zegt Kwikkers. “Die vrijheid geldt in zowel hogescholen als universiteiten. Zij biedt tegenwicht aan een overmaat van bemoeienis van bovenaf.”

Wat is academische vrijheid dan?

“Vaak denken mensen dat academische vrijheid alleen een variant op de vrijheid van meningsuiting is. Academische vrijheid zou slechts betekenen dat een onderzoeker alle mogelijke conclusies mag trekken, als hij zich maar aan de mores van de wetenschap houdt. Maar academische vrijheid is meer dan dat: het is ook de individuele vrijheid om te onderzoeken, te onderwijzen en te leren: de vrijheid om je eigen nieuwsgierigheid te volgen zonder dat iemand je dwingt een ander onderwerp te bestuderen. Academische vrijheid is ook vrijheid van onderwerpskeuze en zelfs van methode.”

Wat valt er nog te besturen als iedereen alle vrijheid krijgt? 

“Natuurlijk moet vrijheid worden ‘geregeld’, anders wordt het een wild-west waarin een bepaalde elite alles naar zich toetrekt. Maar Nederland slaat nu door in controle en het beknotten van vrijheid. Dat zie je aan de opeenstapeling van accreditatiekaders, langstudeermaatregelen en topsectorenbeleid. Vrijheid is altijd in gevaar, maar nu lijkt dat nog meer dan anders het geval.

Over academische vrijheid wordt vaak badinerend gesproken – juist door degenen die haar zouden moeten bewaken! Docenten en onderzoekers die zich erop beroepen zijn vaak de lastposten. Maar juist voor hen is die vrijheid bedoeld. En de vraag of de academische vrijheid van studenten niet wordt aangepast, wordt überhaupt nooit gesteld.”

Kwaliteitsbewaking is bedoeld om het niveau van het hoger onderwijs te garanderen. Is dat niet goed?

“Verantwoording hoort er absoluut bij, maar de accreditatie-industrie produceert op zichzelf nog geen goed onderwijs. Momenteel genereert het een cryptokartel van visiteurs dat de verbeterfunctie van de kwaliteitszorg eerder ondermijnt. Het kan eenvoudiger en beter. Waarom is recent – ondanks forse minpunten – maar één rechtenopleiding (notarieel recht van de UvA) in herstel geplaatst en is de rest goedgekeurd? Waarom waren de opleidingen media- & entertainmentmanagement van Inholland en journalistiek van Windesheim geaccrediteerd?”

U levert ook kritiek op de nadruk op topsectoren en prestatieafspraken. Maar kun je binnen die afspraken geen academische vrijheid hebben?

“Het topsectorenbeleid is niet innovatief, het is een zak geld voor wat grote bedrijven willen. Wetenschapsbeleid in de vorm van oude industriepolitiek. Het is op de lange termijn eerder schadelijk voor de ontwikkeling van wetenschap en economie: het is onvoorspelbaar wat er over tien jaar gebeurt.

Zoiets geldt ook voor de prestatieafspraken met de staatssecretaris: dat zijn wurgcontracten. Instellingen moeten hun studenten erdoor jassen, kleine opleidingen sluiten en medewerkers dezelfde kant op laten lopen. Het ziet er allemaal erg nerveus en paniekerig uit. De dure plicht van de academische vrijheid kan ons hierbij verder helpen.”

Donderdag is er een symposium rondom de presentatie van Academische kwartiertjes – sporen door het hoger onderwijs van Peter Kwikkers bij Expertise HO. Sprekers zijn Pim Breebaart (voormalig bestuurder van de Haagse Hogeschool), Lisa Westerveld (Algemene Onderwijsbond, voormalig LSVb-voorzitter) en Peter Kwikkers zelf. Roel in ’t Veld, die het voorwoord schreef, stuurt een videoboodschap.

Locatie: Fulcotheater in IJsselstein – 19 april van 16.00 – 19.00 uur.

Kosten: 65 euro (45 voor abonnees van Expertise) inclusief boek.

Aanmelden via: administratie@expertisevisieblad.nl