Autonoom crashen

Ze rijden al rond in Silicon Valley; de slimme wagentjes van Google, Uber, Ford en Nissan. Een stuur zit er nog in, maar niemand hoeft er aan te zitten. Behalve in noodgevallen. Tesla-directeur Elon Musk, meent dat auto’s binnen vijf jaar volledig autonoom rijden, zelfs in hectische steden. En Ford liet onlangs weten in 2022 auto’s te verkopen zonder stuur.

Zo’n auto zal je Maarten Sierhuis niet snel zien kopen. Hij is expert kunstmatige intelligentie en chef van een laboratorium van Nissan voor zelfrijdende auto’s in Silicon Valley. Hij sprak harde woorden over de rollende robots tijdens het symposium ‘The Future of Driving’, georganiseerd door studenten van de Electrotechnische Vereeniging (faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica) afgelopen november in Delft.

“Iedereen die zegt dat je binnen enkele jaren niet meer achter het stuur hoeft te zitten, liegt. Wij maken een autonome auto die in 2020 in de stad kan rijden. Maar dat is een eyes-on auto.” (een wagen waarin een mens continu een oogje in het zeil houdt, red.) Denk maar niet dat volledig autonome auto’s binnen vijf à tien jaar in de stad rijden.”

Steden, met al hun voetgangers, fietsers en verkeerd geparkeerde auto’s, zijn een nachtmerrie volgens de Nissanmedewerker. “Autonome auto’s zijn nog amper in staat om een voetganger te herkennen als deze vlakbij een boom staat. De sensortechnologie is nog lang niet genoeg ontwikkeld.”

Verkeersregels

Maar de grootste uitdaging ligt op het gebied van de artificiële intelligentie. Niemand houdt zich strikt aan verkeersregels. Mensen onderhandelen zich een weg door de stad met lichaamstaal en gebaren. “De software moet de mensen leren begrijpen.”

Wat is sociaal geaccepteerd, wat communiceren andere weggebruikers met hun lichaamstaal en hoe maak je je eigen intenties duidelijk? Autonome auto’s moeten op al die terreinen snel schakelen, binnen een fractie van een seconde. “Dat vergt enorme rekencapaciteit en elektriciteit.”

En dan heb je ook nog het probleem van de sociale acceptatie. “Autonome auto’s zijn irritant. Laatst reed ik midden in de nacht naar huis. Drie autootjes van Google reden voor me met 25 mijl per uur, een slakkengangetje. “Get out of my way“, dacht ik. Maar ja, ze moeten zich aan de verkeersregels houden.”

Niet alleen is die braafheid irritant. Het kan zelfsgevaarlijk zijn. Wat gebeurt er als op een gelijkwaardig kruispunt – waar iedereen van rechts voorrang heeft – vier autonome auto’s tegenover elkaar komen te staan. Er ontstaat een impasse, geen enkele auto beweegt meer. Mensen daarachter worden ongeduldig en gaan gevaarlijke inhaalmanoeuvres uithalen.

Sierhuis liet een aantal kruispunten zien waar autonome auto’s zich geen raad mee zouden weten. “Een ervan is vlakbij ons instituut. ‘The monster’ luidt zijn bijnaam. Niemand snapt dit kruispunt.”

Gevaarlijke situaties

Autonome auto’s moeten soepel met verkeersregels omgaan. Dat was ook de boodschap van Serge Lambermont, chef autonoom rijden bij auto-onderdelenfabrikant Delphi. Hij werkt mee aan een proef in Singapore. Die stadstaat streeft naar een volledig autonoom voertuigsysteem op afroep, een soort gerobotiseerde car2go.

Lambermont liet een filmpje zien: een autonome auto maakt een ritje vlakbij het bedrijf van Delphi in Singapore met de ceo aan boord. Alles gaat goed. Van baan wisselen ook. Maar er was dan ook nauwelijks ander verkeer. Lambermont: “Bij drukte, had de auto niet kunnen invoegen. In Singapore rijden mensen agressief. Zodra je je knipperlicht aanzet, geven ze extra gas om het gat dicht te rijden. We moeten de wagen tweaken waardoor hij agressiever rijdt.”

Maar tweaken betekent misschien ook dat de wagen niet altijd de wettelijk vereiste afstand aanhoudt tot een voorligger. Als we wagens van de verkeersregels laten afwijken, creëren we dan geen gevaarlijke situaties? Wagens die autonoom crashen?

Lambermont vindt het lastige vragen. “Ik weet niet of het mogelijk is om een auto autonoom te laten rijden volgens de verkeersregels.”

Creatief met regels

Hoogleraar autonome auto’s en artificiële intelligentie, prof.dr.ir. Pieter Jonker, denkt dat auto’s kunnen leren om creatief met regels om te gaan en zich ook op een sociale manier kunnen gaan gedragen, inclusief het maken van oogcontact.

“Ik denk dat we een situatie krijgen waarbij de verkeersregels de default-instelling zijn en dat de wagen daar binnen beperkte marges van kan afwijken. Middels deep learning gaan auto’s leren om adequaat te reageren bij tal van verkeersscenario’s. En ze zullen oogcontact moeten kunnen simuleren met menselijke weggebruikers. Met een ledlampje, dat groen gaat branden, kan een autonome auto aangeven dat hij jou gezien heeft. De ontwikkelingen gaan ontegenzeggelijk die kant op.”

Dat menselijke interactie een crime is, weet Jonker maar al te goed. Hij is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de WEpod, een semi-autonoom busje dat dit jaar mensen vervoerde tussen Ede en Wageningen. “De WEpod rijdt via een vaste route, over een soort virtuele trambaan, en heeft iemand aan boord die kan ingrijpen. We hebben hem afgelopen september getest in Amsterdam op een parcours met veel taxi’s, voetgangers en fietsers. Dat was bijzonder lastig. We moesten vaak bijsturen met de joystick.”

Autonoom rijden in de stad zal als eerste gebeuren met voertuigen als de WEpods, denkt Jonker. “Die vervoeren toeristen over virtuele trambanen door de stad. Ze rijden heel voorzichtig. Als er een tegenligger is stoppen ze. Ze rijden tegen niemand aan, er kan alleen tegenaan gereden worden.”

Griezelvallei

Promovendus Jork Stapel, van de sectie Intelligent Vehicles & Cognitive Robotics, doet onderzoek naar menselijk gedrag in autonome auto’s. Hij denkt dat we met autonome auto’s terecht komen in de uncanny valley, een griezelvallei. Deze term komt uit de robotica en geeft aan dat mensen bang zijn voor robots die ontzettend veel lijken op echte mensen.

In de uncanny valley zijn autonome auto’s net niet helemaal autonoom. Dat levert gevaarlijke situaties op. Denk aan de Tesla die afgelopen najaar is gecrasht in Nederland. Een vrachtwagen stak de snelweg over. De Tesla was daar niet op berekend. Stapel: “Deze auto kan nog niet helemaal autonoom op de snelweg rijden. Je wordt geacht als bestuurder op elk moment in te kunnen grijpen. Maar Tesla heeft vooral klanten die houden van coole gadgets. Die willen dat dan natuurlijk testen of hij autonoom is. En dan kan het misgaan.”