Opinion

Alfabetisch gerangschikte nonsens

Paranormalen, kwakzalvers en alchimisten schuilen graag onder de paraplu van de wetenschap. ‘Tussen waarheid & waanzin. Een encyclopedie der pseudo-wetenschappen’ brengt een breed assortiment, alfabetisch gerangschikte nonsens.

br />

Tot het begin van de eeuw dachten veel wetenschappers dat de atmosfeer uit ether bestaat. Het idee van een medium waardoor elektromagnetische krachten zich voortplanten, klinkt ons nu absurd in de oren. Toch verschilt het niet zoveel van de morfogenetische velden van Rupert Sheldrake. Dankzij het bestaan van deze velden, oppert de Britse bioloog bij iedere gelegenheid die zich voordoet, kunnen spinnen een web maken en duiven op grote afstand hun til terugvinden.

,,Sheldrakes gezeur over onzichtbare velden, waar we verder niets van weten en die zo nu en dan – maar als het uitkomt overal – hun werk doen, is vergelijkbaar met het bij tijd en wijle introduceren van Gods wil door enthousiaste gelovigen. Dat religieuze aspect verklaart misschien wel waarom het idee veel weerklank vindt, met name onder aanhangers van de New Age.”

De samenstellers van het boekwerk, Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys, nemen geen blad voor de mond, zoals dit lemma illustreert. De morfogenetische velden van Sheldrake blijkt een typisch voorbeeld van pseudo-wetenschap. Hoewel dit ongetwijfeld het geval zal zijn, zit er wel een adder onder het gras. In de wetenschap worden hypothesen voortdurend gefalsifieerd en heeft bijna geen enkele theorie het eeuwige leven. Is soms ook Ptolemaeus een ‘pseudo’ omdat hij dacht dat de zon om de aarde draait?

Ptolemaeus komt wel in het register voor (zijn naam valt bij ‘astrologie’) maar moet zelf een lemma ontberen. De samenstellers erkennen dat wetenschappers en pseudo’s niet altijd gemakkelijk van elkaar zijn te onderscheiden. Een wetenschapper is eerlijk en sceptisch, schrijven ze in het voorwoord. Een pseudo heeft vaak een persoonlijke overtuiging die hij wetenschappelijk wil funderen. Niet zelden koestert hij een theorie waaraan hij zijn leven lang blijft sleutelen.

Veel verder dan deze vage, intuïtieve criteria komen de samenstellers niet en dat maakt dat de encyclopedie nogal willekeurig is samengesteld. Zowel Hulspas, redacteur bij Intermediair, als de wiskundige Nienhuys zijn nauw betrokken bij Stichting Skepsis. Beroepsmatig zijn ze dus ingesteld op het doorprikken van onzin, zoals dat tegenwoordig vooral wordt verkocht door de hogepriesters van de New Age. Ze maken dan ook korte metten met alle bekende vormen van zinsbegoocheling en verlakkerij: van tarot tot UFO’s, van handlezen tot voodoo.

Van veel andere lemma’s ligt het minder voor de hand dat ze zijn opgenomen. Dat Faust er niet in staat spreekt voor zich, maar waarom dan wel aandacht voor de Vliegende Hollander, die toch ook op een sage berust? Niet zonder wellust wordt ook Freud als pseudo ontmaskerd, evenals zijn vakbroeders Reich en Jung. Maar als we zo rücksichtslos te werk gaan, dan verdienen ook Marx en Sartre een plek op het schavot. En waarom ontbreekt de wiskundige annex maatschappij- en cultuurcriticus C.W. Rietdijk die ten onzent zo ongeveer model kan staan voor een pseudo-wetenschapper?

Gelukkig zitten er in de encyclopedie genoeg parels om er naar hartelust in te grasduinen of om het als naslagwerk te gebruiken. Of het nu gaat over de zogeheten spontane menselijke verbranding of over het legendarisch verzonken continent Lemurië, over de lijkwade van Turijn of over de theorie van de holleaarde, opgenomen in een encyclopedie krijgt menig broodje aap toch nog eeuwigheidswaarde.

Mannus van der Laan

‘Tussen waarheid & waanzin. Een encyclopedie der pseudo-wetenschappen’ door Marcel Hulspas & Jan Willem Nienhuys, uitgeverij Scheffers, ISBN 90 5546 034 6, prijs 59,90 gulden.

Paranormalen, kwakzalvers en alchimisten schuilen graag onder de paraplu van de wetenschap. ‘Tussen waarheid & waanzin. Een encyclopedie der pseudo-wetenschappen’ brengt een breed assortiment, alfabetisch gerangschikte nonsens.

Tot het begin van de eeuw dachten veel wetenschappers dat de atmosfeer uit ether bestaat. Het idee van een medium waardoor elektromagnetische krachten zich voortplanten, klinkt ons nu absurd in de oren. Toch verschilt het niet zoveel van de morfogenetische velden van Rupert Sheldrake. Dankzij het bestaan van deze velden, oppert de Britse bioloog bij iedere gelegenheid die zich voordoet, kunnen spinnen een web maken en duiven op grote afstand hun til terugvinden.

,,Sheldrakes gezeur over onzichtbare velden, waar we verder niets van weten en die zo nu en dan – maar als het uitkomt overal – hun werk doen, is vergelijkbaar met het bij tijd en wijle introduceren van Gods wil door enthousiaste gelovigen. Dat religieuze aspect verklaart misschien wel waarom het idee veel weerklank vindt, met name onder aanhangers van de New Age.”

De samenstellers van het boekwerk, Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys, nemen geen blad voor de mond, zoals dit lemma illustreert. De morfogenetische velden van Sheldrake blijkt een typisch voorbeeld van pseudo-wetenschap. Hoewel dit ongetwijfeld het geval zal zijn, zit er wel een adder onder het gras. In de wetenschap worden hypothesen voortdurend gefalsifieerd en heeft bijna geen enkele theorie het eeuwige leven. Is soms ook Ptolemaeus een ‘pseudo’ omdat hij dacht dat de zon om de aarde draait?

Ptolemaeus komt wel in het register voor (zijn naam valt bij ‘astrologie’) maar moet zelf een lemma ontberen. De samenstellers erkennen dat wetenschappers en pseudo’s niet altijd gemakkelijk van elkaar zijn te onderscheiden. Een wetenschapper is eerlijk en sceptisch, schrijven ze in het voorwoord. Een pseudo heeft vaak een persoonlijke overtuiging die hij wetenschappelijk wil funderen. Niet zelden koestert hij een theorie waaraan hij zijn leven lang blijft sleutelen.

Veel verder dan deze vage, intuïtieve criteria komen de samenstellers niet en dat maakt dat de encyclopedie nogal willekeurig is samengesteld. Zowel Hulspas, redacteur bij Intermediair, als de wiskundige Nienhuys zijn nauw betrokken bij Stichting Skepsis. Beroepsmatig zijn ze dus ingesteld op het doorprikken van onzin, zoals dat tegenwoordig vooral wordt verkocht door de hogepriesters van de New Age. Ze maken dan ook korte metten met alle bekende vormen van zinsbegoocheling en verlakkerij: van tarot tot UFO’s, van handlezen tot voodoo.

Van veel andere lemma’s ligt het minder voor de hand dat ze zijn opgenomen. Dat Faust er niet in staat spreekt voor zich, maar waarom dan wel aandacht voor de Vliegende Hollander, die toch ook op een sage berust? Niet zonder wellust wordt ook Freud als pseudo ontmaskerd, evenals zijn vakbroeders Reich en Jung. Maar als we zo rücksichtslos te werk gaan, dan verdienen ook Marx en Sartre een plek op het schavot. En waarom ontbreekt de wiskundige annex maatschappij- en cultuurcriticus C.W. Rietdijk die ten onzent zo ongeveer model kan staan voor een pseudo-wetenschapper?

Gelukkig zitten er in de encyclopedie genoeg parels om er naar hartelust in te grasduinen of om het als naslagwerk te gebruiken. Of het nu gaat over de zogeheten spontane menselijke verbranding of over het legendarisch verzonken continent Lemurië, over de lijkwade van Turijn of over de theorie van de holleaarde, opgenomen in een encyclopedie krijgt menig broodje aap toch nog eeuwigheidswaarde.

Mannus van der Laan

‘Tussen waarheid & waanzin. Een encyclopedie der pseudo-wetenschappen’ door Marcel Hulspas & Jan Willem Nienhuys, uitgeverij Scheffers, ISBN 90 5546 034 6, prijs 59,90 gulden.

Editor Redactie

Do you have a question or comment about this article?

delta@tudelft.nl

Comments are closed.