Goede vibe

Hij roemt de veerkracht van de bezoekers, die de weersomstandigheden trotseerden en op het festival bleven. “Dat betekent dat er een goede vibe was, anders gebeurt dit niet.” Over het hele weekend bezochten volgens hem dertienduizend mensen het gratis popfestival. Westerpop had vijf publiekstrekkers: Moss, Laura Jansen, Moke, The Asteroids Galaxy Tour en Triggerfinger.
 

OTB zoekt de doelgroep op. Iedereen die met bouw, renovatie, energiebesparing, energielabels, isolatie of installatie te maken heeft, komt deze week naar de Brabanthallen in Den Bosch. Het Delftse onderzoeksinstituut OTB staat er met een stand en organiseert donderdag een studiedag over energiebesparing bij renovatie, waarop de tussenresultaten van ondermeer het programma ‘Meer met Minder’ gepresenteerd wordt.
Een aantal experts vertelt hoe zij aankijken tegen het kabinetsvoornemen om voor 2012 vijfhonderdduizend woningen te isoleren, zoals in het programma ‘Schoon en Zuinig’ werd vastgelegd. Het programma ‘Meer met Minder’ is in het leven geroepen om de energiebesparing te realiseren.

“De doelstelling van het kabinet is gigantisch hoog”, vindt prof. Anke van Hal, praktijkhoogleraar sustainable housing transformation aan de faculteit Bouwkunde en hoogleraar sustainable building and development bij het Center for Sustainability van Business Universiteit Nyenrode. “Maar ze komt wel ergens vandaan; Engelse verzekeraars hebben berekend tegen welke kosten je aanloopt over twaalf tot twintig jaar als je nu niks doet. Dat is gigantisch! Dus als we nu niks doen snijden we onszelf in de vingers.”
“Het is een mooie doelstelling”, vindt Dick Tommel, voorzitter van de stichting Spaar het Klimaat, voormalig staatssecretaris van volkshuisvesting en van oorsprong scheikundige, “maar ze halen het van geen kant. Als ze de helft halen is het al prachtig.”

Tommel stond als voorzitter van Spaar het Klimaat (een initiatief uit 2005 van fabrikanten van isolatiemiddelen, kozijnen en glas, samen met energiebedrijf Nuon) aan de wieg van het programma ‘Meer met Minder’. De toeleveringsbedrijven verwonderden zich erover dat ze in heel Europa afzet hadden, behalve in Nederland. Ze gaven energieconsultant Ecofys in Utrecht de opdracht uit te zoeken hoe groot het besparingspotentieel was in Nederland. Een rapport met de bevindingen werd in 2006 aangeboden aan de toenmalige ministers Dekkers (Vrom) en Brinkhorst (EZ). Zij zegden toe binnen drie maanden met een actieplan te komen. “Dat heeft twee jaar geduurd. Uiteindelijk is daar de publiekscampagne ‘Meer met Minder’ uitgekomen”, vertelt Tommel. “Het is een campagne voor energiebesparing in de gebouwde omgeving geworden van de energiebedrijven samen met Bouwend Nederland en de ministeries.”

Ecofys stelde in opdracht van stichting Spaar het Klimaat het besparingspotentieel vast voor de bestaande woningbouw. Hun analyse laat zien dat hier veel te winnen is: 35 procent van het aardgasgebruik van woningen. De redenering is eenvoudig: de CO2-emissie in Nederland is in ongeveer gelijke delen verdeeld tussen industrie, verkeer en gebouwen. Iets meer dan de helft van CO2-uitstoot van gebouwen komt voor rekening van woningen en in woningen is ongeveer de helft van de emissie gerelateerd aan ruimteverwarming – in totaal 15 miljoen ton (in 2003) van in totaal 175 miljoen ton CO2 per jaar uit Nederland.

Campagne
Op basis van een overzicht van verschillende woningtypen in Nederland en geschikte isolatiemaatregelen met een terugverdientijd van vijftien jaar of minder, concludeert Ecofys dat het totale aardgasgebruik voor verwarming van woningen met 35 procent kan worden verminderd. De belangrijkste besparingen vallen volgens het rapport te behalen bij oude vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen van particulieren en in de huursector bij rijtjeswoningen van voor 1980.

De combinatie van een groot besparingspotentieel door isolatie, oplopende werkloosheid in de bouw en Keynesiaans investeren als remedie tegen de economische crisis, riep begin dit jaar bij verschillende instanties het idee op van een Green New Deal. Femke Halsema (GroenLinks) opperde het idee van groene overheidsinvesteringen in de Tweede kamer. Het Centraal Planbureau (CPB) werkte in het rapport ‘Effecten van de kredietcrisis op klimaat- en energiebeleid’ de effecten uit van eventuele overheidsinvesteringen op het beleidsprogramma ‘Schoon en Zuinig’. Het CPB stelde dat duurzame investeringen aan drie voorwaarden moesten voldoen: “Ze moeten op tijd effect hebben, tijdelijk zijn en doelgericht zijn.” Een van de weinige opties die daaraan voldoet, en die op zowel de economie als het klimaat gunstig uitwerkt, is het stimuleren van energiebesparing in de gebouwde omgeving, aldus het CPB. Tommel voegt daar aan toe dat nu er veel nieuwbouwprojecten van de baan zijn, bouwbedrijven naar mogelijkheden zoeken om hun mensen aan het werk te houden. Na een korte praktijkscholing, waar de meesten het nut wel van inzien, is er volgens Spaar het Klimaat een flinke hoeveelheid mankracht beschikbaar voor een isolatiecampagne.

Woningcorporaties zijn sinds begin dit jaar verplicht om hun woningen van energielabels te voorzien – graadmeters voor energieprestatie zoals die eerder voor elektrische apparatuur zijn ingevoerd. Die labelling heeft ertoe geleid dat corporaties meer energiebewust zijn geworden. Op de TU is de afgelopen jaren geregeld onderzoek gedaan naar de interesse van corporaties in energiebesparing. Die bleek steeds maar bij een klein gedeelte te bestaan. Maar een recente rondvraag, nadat het label verplicht was geworden, leverde een veel hogere respons. “Als je met de billen bloot moet, is het een heel ander verhaal dan dat niemand weet hoe goed of slecht jouw bestand is”, concludeert Van Hal.

Corporaties zijn goed voor 29 procent van het potentieel aan CO2-reductie door isolatie in bestaande woningen, dat is twee miljoen ton CO2 op jaarbasis.
Op de ‘Meer met Minder’-bijeenkomst zei Willem van Leeuwen, toen nog voorzitter van de branchevereniging van woningcorporaties Aedes, dat de corporaties per jaar honderdduizend woningen één stap in energielabel gaan verbeteren. Daarmee realiseren ze in dat bestand twintig procent energiebesparing. OTB en Aedes voeren sinds begin dit jaar het onderzoeksprogramma Woningkwaliteit 2020 waarin energiebesparing centraal staat. Het programma staat onder leiding van prof.dr.ir. Henk Visscher van OTB.

Het grootste probleem én het grootste besparingspotentieel (57 procent) zit volgens Ecofys echter bij de particuliere huizenbezitter. Praktisch gesproken is het moment van de koop het handigste moment om isolatiemaatregelen te treffen. “Maar mensen hebben dan altijd geld tekort omdat ze én een nieuwe badkamer én een nieuwe keuken willen”, weet Van Hal. Op Nyenrode heeft ze onderzoek laten doen naar de interesse van huiseigenaren voor energiebesparing. Daar kwam uit dat het een klein groepje idealisten zeer aanspreekt. Daartegenover is er ook een kleine groep die het energieverbruik niks interesseert. De grootste groep vindt het ‘best wel belangrijk’ mits de kosten niet te hoog worden. Tot slot is er een kleine maar groeiende groep, de cultural creatives, die voor kwaliteit en comfort gaan, ook als het extra kost. “Dat zijn de mensen die bijvoorbeeld in de supermarkt biologische producten kopen, maar er niet voor naar de speciaalzaak gaan”. Naar schatting vijftien procent van de Nederlandse bevolking valt in die groep. Dat is volgens Van Hal groot genoeg om marketingtechnisch interessant te zijn.

Verleiding
De grote vraag is dus hoe je die groep potentieel geïnteresseerden kunt verleiden om te investeren in energiebesparing. Tommel stelt voor om de overdrachtsbelasting bij de verkoop van een huis (nu zes procent) afhankelijk te maken van het energielabel, zodat een beter label een lagere afdracht betekent. Ook zou de rente van energie-investeringen aftrekbaar moeten worden van de inkomstenbelasting. En, stelt hij voor, er zou een fonds ter grootte van ongeveer één miljard euro (honderdduizend huizen per jaar à tienduizend euro) moeten komen om de rente op leningen voor energiebesparing mee te verlagen, wat de terugverdientijd verkort.
Anke van Hal zou graag zien dat energiebesparingsmaatregelen worden aangeboden als een offer you can’t refuse. “Dat je zeker weet dat je geen gedoe hebt, dat het werkt en binnen termijn wordt opgeleverd en dat het betaalbaar is.”
Het Ecofysrapport heeft nog andere fiscale suggesties, zoals een verlaging van het huurwaardeforfait voor energiezuinige woningen (of verhoging voor slechte woningen) en de verlaging van BTW op isolatiemaatregelen van 19 naar 6 procent.

Helaas is geen van deze maatregelen terug te vinden in het pakket crisismaatregelen van het kabinet. De 320 miljoen euro die het kabinet de komende twee jaar uittrekt voor isolatie van gebouwen, heeft Spaar het Klimaat verbijsterd. Niet alleen is het bedrag veel lager dan volgens Tommel nodig is, maar particuliere woningbezitters hebben er niets aan. Het bedrag is (grotendeels) gereserveerd voor de woningbouwcorporaties. Dat is vreemd. Want waarom de corporaties steunen die al vrij actief zijn in energiebesparing en die dat doen met eigen geld, en niet proberen om de particuliere eigenaren te stimuleren, waar immers waar het leeuwendeel van het besparingspotentieel zit?

Uit het Nationale Isolatieprogramma NIP, dat liep van 1978 tot 1987, is gebleken dat subsidies werken. In die periode is 1,8 miljard gulden (820 miljoen euro) aan subsidies uitgekeerd, en dat leverde een besparing op van 5,4 miljard gulden (2,45 miljard euro) en 1,45 miljard m3 aardgas oftewel 2,8 miljoen ton CO2 per jaar. Waarom dan niet de huiseigenaren aansporen?
De reden daarvoor heeft volgens Tommel weinig met energiebesparing te maken maar veel met een positief gebaar vanuit het ministerie van Vrom naar de corporaties die sinds de invoering van de Vogelaarheffing voor de aanpak van probleemwijken op gespannen voet leven met het ministerie. “Dit heeft niets te maken met isolatie met huizen”, weet de insider. 

Bovenstaand artikel is een verkorte bewerking van een Dossier energiebesparing uit De Ingenieur, augustus 2009. 

• www.woningkwaliteit2020.nl
• www.spaarhetklimaat.nl
• www.milieucentraal.nl
• www.meermetminder.nl
• www.ecowinst.nl
• www.aeneas.nl/toolkit