Wat deden we ook alweer voor de coronacrisis ?

Het lijkt een grijs verleden, maar het ligt nog maar een paar maanden achter ons. Er waren actiegroepen en lobbybewegingen, protestmarsen en petities. Als het stof van de crisis neerdwarrelt, komen alle discussies vanzelf weer terug, alleen zien ze er misschien ietsje anders uit dan vóór de komst van het coronavirus.

Werkdruk

Met name op de universiteiten sloegen medewerkers alarm over de werkdruk. Protestbeweging WOinActie eiste ruim een miljard euro extra voor het wetenschappelijk onderwijs en toen dat geld niet kwam, klonk bij de opening van het nieuwe studiejaar de roep om het aftreden van de minister. De actiegroep stapte naar de arbeidsinspectie en dreigde met een staking. 

Deze discussie is even helemaal weg. Iedereen werkt hard om het onderwijs en onderzoek in tijden van corona overeind te houden. Dat kan natuurlijk niet eeuwig doorgaan, maar alle roosters en taakverdelingen liggen in de prullenmand. Het is nog niet eens duidelijk hoe het onderwijs er komend jaar uit zal zien, laat staan dat je al plannen kunt maken over het verminderen van de werkdruk. En dat extra geld? Nu de overheid zoveel moet uitgeven om de crisis te dempen, is dat miljard voor het universitaire onderwijs nog verder weg.

Vrije wetenschap

Ook de financiering van de wetenschap hield de gemoederen flink bezig. Een gewichtige commissie pleitte voor ‘herstel’ van het evenwicht: geef weer evenveel geld aan vrij onderzoek als aan thematisch onderzoek, was het advies. En geef onderzoeksfinancier NWO een kleinere rol, want het aanvragen van geld kost te veel tijd.

Die procedures kosten inderdaad veel tijd omdat NWO de schaarse beurzen zo zorgvuldig mogelijk wil toekennen, maar het kan zijn dat de coronacrisis toch iets doorbreekt. Het bleek opeens mogelijk om in recordtijd geld te verdelen voor coronaonderzoek.

Effect van leenstelsel

In 2015 is de basisbeurs afgeschaft en dat heeft gevolgen: studeren is duizenden euro’s duurder. Wat merkt de maatschappij daarvan: gaan er bijvoorbeeld minder jongeren studeren?

Elk jaar verschijnen er nieuwe cijfers en rapporten van bijvoorbeeld het ministerie van OCW of statistiekbureau CBS. Daar plukken alle partijen de feiten uit die bij hun standpunt passen. Voorstanders van het leenstelsel zien hoegenaamd geen problemen, anderen waarschuwen dat de middeninkomens hard geraakt worden, weer anderen wijzen op de gevolgen voor mbo’ers of studenten met een functiebeperking.

De crisis zal die standpunten misschien niet veranderen, maar wel verscherpen: straks komen afgestudeerden met hoge studieschulden in tijden van crisis op de arbeidsmarkt. Sommigen gaan tegen een beperkt salaris in de zorg werken en riskeren hun leven in de strijd tegen een pandemie: hartelijk dank, wilt u ook nog even uw schuld aflossen?

Kwaliteit onderwijs

Met honderden miljoenen van het nieuwe leenstelsel zouden universiteiten en hogescholen hun onderwijs moeten verbeteren. Dat viel toch al niet mee: veel plannen kwamen niet meteen door de zeef van kwaliteitsbewaker NVAO.  

Komend jaar zou het ministerie voor het eerst geld verdelen aan de hand van deze plannen (de zogeheten ‘kwaliteitsafspraken’). Onder druk van de crisis is dat een jaartje uitgesteld. Niemand weet hoe het onderwijs er in de toekomst uit gaat zien. Bomvolle collegezalen zien we voorlopig niet terug.

Financiering hoger onderwijs

De minister wil kleine opleidingen als Neerlandistiek beschermen en de concurrentie tussen onderwijsinstelling indammen. Ook wil ze het hoger onderwijs in de krimpregio’s overeind houden.

Daartoe gaat ze de financiering van het hoger onderwijs op de schop nemen: het geld wordt minder afhankelijk van studentenaantallen. Maar het vergt nog de nodige fine-tuning. Het leek een van de grote discussies te worden, maar vermoedelijk geldt voorlopig: even geen grote veranderingen. In het najaar praten we wel weer verder.

Internationalisering en verengelsing

Steeds meer buitenlandse studenten wisten Nederland te vinden. Opleidingen stapten graag op het Engels over om de internationals aan te trekken, maar lang niet iedereen was daar blij mee: bescherm de Nederlandse taal, riepen critici tegen de minister. En wat gebeurt er met de kwaliteit van opleidingen als iedereen in houtje-touwtje-Engels studeert?

Inmiddels is er een nogal vrijblijvend geformuleerde wet die het Engels aan universiteiten (en sommige hogescholen) moet inperken, maar de technische universiteiten van Twente en Eindhoven stapten onbekommerd over op het Engels als voertaal.

De kans is groot dat er minder internationals deze kant op komen, maar de dip zal vermoedelijk tijdelijk zijn. De discussie ligt klaar om weer tot een kookpunt te komen zodra de mensen het woord corona niet meer elke dag horen.

#MeToo

Sinds de #MeToo-beweging is er meer aandacht voor grensoverschrijdend gedrag, discriminatie en sociale veiligheid in het hoger onderwijs. Toch valt het niet mee om klachten in te dienen en een schrikbewind of ongelijke machtsverhouding doorbreek je niet zomaar. Het is een discussie die steeds weer de kop opsteekt. Dat zal niet anders zijn nu iedereen vanuit huis werkt of op anderhalve meter afstand moet blijven.

Nationale Studenten Enquête

Wat vinden studenten van hun opleiding? Elk jaar vertellen tienduizenden studenten hoe ze denken over hun docenten, het studieprogramma, de faciliteiten en meer. Dat lag altijd al gevoelig, want je kon eruit afleiden welke opleidingen matig presteerden en welke uitblonken. Sinds de nieuwe privacywetgeving en een paar softwareblunders is de weerstand tegen de Nationale Studenten Enquête gegroeid. De hogescholen deden een jaar niet mee. Dat was natuurlijk niet de bedoeling, want de uitkomsten zijn bedoeld om studiekiezers goed te informeren en de kwaliteit van opleidingen te verbeteren. Prompt kwam er wetgeving om ze te verplichten tot deelname.

Maar in de coronacrisis wilden de onderwijsinstellingen de enquête schrappen. Je zou de uitkomsten niet goed met voorgaande jaren kunnen vergelijken, was de aangevoerde reden. Zo liet het hoger onderwijs de kans liggen om van hun eigen studenten te horen hoe het nu eigenlijk is gegaan, die enorme omslag naar online onderwijs.

HOP, Bas Belleman