Darwins nachtmerrie

Iedereen rond het meer heeft werk en dus genoeg te eten. “Het is geweldig voor de economie”, zegt hij met een grote glimlach. Er kan geen andere conclusie zijn: de nijlbaars is een zegen. Maar de vis wordt duur betaald.

Dat laat filmmaker Hubert Sauper zien in zijn roemruchte documentaire ‘Darwin’s Nightmare’ (2004). Gastschrijver Tijs Goldschmidt toonde de documentaire afgelopen zondag in de synagoge in Delft. Goldschmidts veelgeprezen boek, ‘Darwins Hofvijver’, gaat voornamelijk over de gevolgen van de nijlbaars onder het wateroppervlak van het Victoriameer. Saupers documentaire laat de gevolgen voor de mensen in het gebied zien.

De catastrofe begint in de jaren zestig als een vistechnicus met de beste bedoelingen een paar emmers nijlbaars loslaat in het Victoriameer. Door de grote hoeveelheid eiwitten van de vis zou hongersnood verleden tijd zijn. In een paar decennia eet de nijlbaars ijverig zijn buik rond en verovert de toppredator het gigantische meer ten koste van alle andere dieren. De netten zitten overvol, maar de Tanzanianen houden de nijlbaars niet voor eigen consumptie. Het wordt exportproduct nummer één. Iedere dag vertrekken Russische vliegtuigen vol nijlbaarzen naar Europa.

Sauper laat op indringende wijze zien hoe alles in de omgeving rond het meer is ingesteld op de visvangst. Vissers varen de hele dag op het meer. Veel kinderen leven op straat, omdat hun ouders door het werk geen tijd voor ze hebben. “Ik wil later zeker geen visser worden”, zegt een van de straatjongens bedrukt. Vrouwen verkopen voor tien dollar hun lichaam aan Russische piloten. Een dikke piloot uit Kiev in hemd en met een grote gouden ketting grijpt prostitué Elize vast. Ze kijkt beschaamd; hij behandelt haar als een ding. Een paar maanden later is ze dood. Vermoord door een Australische klant. Niet alleen de nijlbaars verliezen de Tanzanianen aan Europa. Ook hun eigenwaarde gaat eraan.

In het Tanzaniaanse binnenland lijden ondertussen twee miljoen mensen honger. Dat de nijlbaars ook naar die mensen vervoerd kan worden, komt niet bij hun landgenoten op. De fabrieksbaas kijkt alsof hij het in Keulen hoort donderen, als Sauper dat voorstelt. “De mensen eten deze vis niet”, zegt een Tanzaniaan, “omdat hij te duur is.”

Het enige dat overblijft voor de bevolking is het visafval. Vissenkoppen en graten worden op een grote hoop gegooid. Vliegen zoemen eromheen. Een oude vrouw wroet tussen de vissenkoppen naar een eetbaar stukje. Haar blote voeten staan in de modder, waar honderden maden krioelen. Het publiek in de overvolle synagoge. voornamelijk mensen van middelbare leeftijd – schuift ongemakkelijk heen en weer op de stoelen bij het zien van de beelden.

“Deze film geeft een goed beeld van wat in de stad gebeurt”, zegt Goldschmidt, die jarenlang onderzoek verrichtte in het gebied. “Het is er extreem verpauperd. Ik hoop daarom dat deze film veel discussie zal opleveren.”

Robert Visscher

Vanachter een groot bureau, in een fantasieloos kantoor, somt de Tanzaniaanse fabrieksdirecteur de voordelen van de nijlbaars in het Victoriameer op. Iedereen rond het meer heeft werk en dus genoeg te eten. “Het is geweldig voor de economie”, zegt hij met een grote glimlach. Er kan geen andere conclusie zijn: de nijlbaars is een zegen. Maar de vis wordt duur betaald.

Dat laat filmmaker Hubert Sauper zien in zijn roemruchte documentaire ‘Darwin’s Nightmare’ (2004). Gastschrijver Tijs Goldschmidt toonde de documentaire afgelopen zondag in de synagoge in Delft. Goldschmidts veelgeprezen boek, ‘Darwins Hofvijver’, gaat voornamelijk over de gevolgen van de nijlbaars onder het wateroppervlak van het Victoriameer. Saupers documentaire laat de gevolgen voor de mensen in het gebied zien.

De catastrofe begint in de jaren zestig als een vistechnicus met de beste bedoelingen een paar emmers nijlbaars loslaat in het Victoriameer. Door de grote hoeveelheid eiwitten van de vis zou hongersnood verleden tijd zijn. In een paar decennia eet de nijlbaars ijverig zijn buik rond en verovert de toppredator het gigantische meer ten koste van alle andere dieren. De netten zitten overvol, maar de Tanzanianen houden de nijlbaars niet voor eigen consumptie. Het wordt exportproduct nummer één. Iedere dag vertrekken Russische vliegtuigen vol nijlbaarzen naar Europa.

Sauper laat op indringende wijze zien hoe alles in de omgeving rond het meer is ingesteld op de visvangst. Vissers varen de hele dag op het meer. Veel kinderen leven op straat, omdat hun ouders door het werk geen tijd voor ze hebben. “Ik wil later zeker geen visser worden”, zegt een van de straatjongens bedrukt. Vrouwen verkopen voor tien dollar hun lichaam aan Russische piloten. Een dikke piloot uit Kiev in hemd en met een grote gouden ketting grijpt prostitué Elize vast. Ze kijkt beschaamd; hij behandelt haar als een ding. Een paar maanden later is ze dood. Vermoord door een Australische klant. Niet alleen de nijlbaars verliezen de Tanzanianen aan Europa. Ook hun eigenwaarde gaat eraan.

In het Tanzaniaanse binnenland lijden ondertussen twee miljoen mensen honger. Dat de nijlbaars ook naar die mensen vervoerd kan worden, komt niet bij hun landgenoten op. De fabrieksbaas kijkt alsof hij het in Keulen hoort donderen, als Sauper dat voorstelt. “De mensen eten deze vis niet”, zegt een Tanzaniaan, “omdat hij te duur is.”

Het enige dat overblijft voor de bevolking is het visafval. Vissenkoppen en graten worden op een grote hoop gegooid. Vliegen zoemen eromheen. Een oude vrouw wroet tussen de vissenkoppen naar een eetbaar stukje. Haar blote voeten staan in de modder, waar honderden maden krioelen. Het publiek in de overvolle synagoge. voornamelijk mensen van middelbare leeftijd – schuift ongemakkelijk heen en weer op de stoelen bij het zien van de beelden.

“Deze film geeft een goed beeld van wat in de stad gebeurt”, zegt Goldschmidt, die jarenlang onderzoek verrichtte in het gebied. “Het is er extreem verpauperd. Ik hoop daarom dat deze film veel discussie zal opleveren.”

Robert Visscher