‘Scheiden doet lijden’ is een bekend Nederlands gezegde. Maar soms moet het. En soms is het ook goed. Zo zijn de meeste burgers en politici blij met de scheiding tussen kerk en staat.
Al beweert het wetenschappelijk instituut van het CDA met droge ogen: ‘Zonder geloof geen democratie’.
Ook kennen we de scheiding van de wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende macht. Een samenleving waar deze machten samenvallen kan gekenschetst worden als een dictatuur. De waarde van de spreiding van macht mag dus niet onderschat worden. Ik wantrouw dan ook mensen met veel nevenfuncties. Ze hebben overal iets te zeggen maar dragen nergens de volledige verantwoordelijkheid voor. Ze zijn de vleesgeworden belangenverstrengeling. Uit mijn D66-tijd herinner ik me nog dat iemand niet meer dan één functie in de partij mocht vervullen. Helaas kon die richtlijn gezien het geringe aantal (actieve) leden niet altijd gevolgd worden. Maar het principe is sympathiek én goed.
Een fraai argument voor de stelling dat het scheiden van verschillende machten gezond is voor de samenleving, wordt gegeven door de Amerikaanse filosoof Michael Walzer die in ‘Spheres of justice’ laat zien dat de rationaliteit van verschillende maatschappelijke domeinen (‘spheres’) niet met elkaar vermengd moeten raken. Walzer stelt dat een samenleving een belangrijke ‘verdeel-functie’ heeft. Hierbij gaat het niet alleen om klassieke zaken zoals geld of voedsel maar ook om onderwerpen zoals persoonlijke aandacht, werk of het Nederlands staatsburgerschap. Iedere sfeer kent zijn eigen rationaliteit. Zo draait het in de economie om geld en gaat het in de wetenschap om denkkracht. Machtsmisbruik ontstaat als een machtspositie in het ene domein gebruikt wordt in het andere domein. Een miljonair die een doctorstitel ‘koopt’: dat is geen goede zaak.
Soms is scheiden lastig. Recent laaide de discussie op of Nederlandse atleten deze zomer wel moeten afreizen naar de Olympische Spelen in China omdat daar mensenrechten worden geschonden. Een klassiek tegenargument hiervoor is dat je sport en politiek moet scheiden. Iets soortgelijks betreft ook het huidige vraagstuk wat de Nederlandse universiteiten moeten doen met Iraanse studenten en promovendi die volgens VN-resolutie 1737 niet bloot mogen worden gesteld aan kennis over nucleaire technologie. “You shouldn’t mix politics with science” zei een Iraanse promovendus tegen mij.
Een vierde bekende (en vermeende) scheiding is die tussen wetenschap en religie. Vaak wordt gezegd dat de wetenschap zich op natuurlijke zaken richt en religie op bovennatuurlijke. Maar zo simpel ligt het niet. Zo stelt Sam Harris terecht in zijn scherpe ’Letter to a Christian nation’ dat omdat “(l)ike science, every religion makes specific claims about the way the world is” het gevolg is dat “(t)he success of science often comes at the expense of religious dogma”.
Dat scheiden tussen wetenschap en religie inderdaad lastig is, werd vorige week nog duidelijk op onze universiteit. Studium Generale werd vanuit islamitische hoek vriendelijk doch dringend verzocht een afbeelding van Mohammed weg te halen van de website van SG die hoorde bij een aankondiging van een reeks lezingen van arabist Hans Jansen. Tja, zo wordt het nooit wat met het stimuleren van ‘algemene kennis van studenten, medewerkers en andere geïnteresseerden te verbreden door middel van vrij toegankelijke programma’s op het gebied van cultuur, techniek, maatschappij en wetenschap’. Ik ben zo benieuwd wat de volgende stap zal zijn van dit soort groeperingen. Het eisen van een vaste plek in de redactieraad van SG?
Patrick van der Duin is toekomstonderzoeker bij de sectie technology, strategy and entrepeneurship van de faculteit Techniek, Bestuur en Management.
‘Scheiden doet lijden’ is een bekend Nederlands gezegde. Maar soms moet het. En soms is het ook goed. Zo zijn de meeste burgers en politici blij met de scheiding tussen kerk en staat. Al beweert het wetenschappelijk instituut van het CDA met droge ogen: ‘Zonder geloof geen democratie’.
Ook kennen we de scheiding van de wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende macht. Een samenleving waar deze machten samenvallen kan gekenschetst worden als een dictatuur. De waarde van de spreiding van macht mag dus niet onderschat worden. Ik wantrouw dan ook mensen met veel nevenfuncties. Ze hebben overal iets te zeggen maar dragen nergens de volledige verantwoordelijkheid voor. Ze zijn de vleesgeworden belangenverstrengeling. Uit mijn D66-tijd herinner ik me nog dat iemand niet meer dan één functie in de partij mocht vervullen. Helaas kon die richtlijn gezien het geringe aantal (actieve) leden niet altijd gevolgd worden. Maar het principe is sympathiek én goed.
Een fraai argument voor de stelling dat het scheiden van verschillende machten gezond is voor de samenleving, wordt gegeven door de Amerikaanse filosoof Michael Walzer die in ‘Spheres of justice’ laat zien dat de rationaliteit van verschillende maatschappelijke domeinen (‘spheres’) niet met elkaar vermengd moeten raken. Walzer stelt dat een samenleving een belangrijke ‘verdeel-functie’ heeft. Hierbij gaat het niet alleen om klassieke zaken zoals geld of voedsel maar ook om onderwerpen zoals persoonlijke aandacht, werk of het Nederlands staatsburgerschap. Iedere sfeer kent zijn eigen rationaliteit. Zo draait het in de economie om geld en gaat het in de wetenschap om denkkracht. Machtsmisbruik ontstaat als een machtspositie in het ene domein gebruikt wordt in het andere domein. Een miljonair die een doctorstitel ‘koopt’: dat is geen goede zaak.
Soms is scheiden lastig. Recent laaide de discussie op of Nederlandse atleten deze zomer wel moeten afreizen naar de Olympische Spelen in China omdat daar mensenrechten worden geschonden. Een klassiek tegenargument hiervoor is dat je sport en politiek moet scheiden. Iets soortgelijks betreft ook het huidige vraagstuk wat de Nederlandse universiteiten moeten doen met Iraanse studenten en promovendi die volgens VN-resolutie 1737 niet bloot mogen worden gesteld aan kennis over nucleaire technologie. “You shouldn’t mix politics with science” zei een Iraanse promovendus tegen mij.
Een vierde bekende (en vermeende) scheiding is die tussen wetenschap en religie. Vaak wordt gezegd dat de wetenschap zich op natuurlijke zaken richt en religie op bovennatuurlijke. Maar zo simpel ligt het niet. Zo stelt Sam Harris terecht in zijn scherpe ’Letter to a Christian nation’ dat omdat “(l)ike science, every religion makes specific claims about the way the world is” het gevolg is dat “(t)he success of science often comes at the expense of religious dogma”.
Dat scheiden tussen wetenschap en religie inderdaad lastig is, werd vorige week nog duidelijk op onze universiteit. Studium Generale werd vanuit islamitische hoek vriendelijk doch dringend verzocht een afbeelding van Mohammed weg te halen van de website van SG die hoorde bij een aankondiging van een reeks lezingen van arabist Hans Jansen. Tja, zo wordt het nooit wat met het stimuleren van ‘algemene kennis van studenten, medewerkers en andere geïnteresseerden te verbreden door middel van vrij toegankelijke programma’s op het gebied van cultuur, techniek, maatschappij en wetenschap’. Ik ben zo benieuwd wat de volgende stap zal zijn van dit soort groeperingen. Het eisen van een vaste plek in de redactieraad van SG?
Patrick van der Duin is toekomstonderzoeker bij de sectie technology, strategy and entrepeneurship van de faculteit Techniek, Bestuur en Management.
Comments are closed.