Volgende week zal minister Ritzen de Nederlandse onderzoekswereld uitleggen waarom hij 500 miljoen gulden bij de universiteiten wil weghalen.Ritzen houdt stug vol.
Hij wil 500 miljoen gulden aan onderzoeksgeld bij de universiteiten weghalen. De woede waarmee dat plan is ontvangen, heeft hem niet van zijn stuk gebracht. Volgende week gaat hij zijn goede bedoelingen uitleggen, want ,,de universiteiten zijn er rijp voor.”
Het CDA was vorige week, toen de onderwijsbegroting in de Tweede Kamer werd besproken, de enige fractie die er woorden aan wijdde. CDA’er Van de Camp vond het heel slecht, het plan om onderzoeksorganisatie NWO de zeggenschap te geven over de 500 miljoen die nu nog rechtstreeks aan de universiteiten wordt gegeven.
Minister Ritzen weerlegde de kritiek op zijn plan uit het Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan simpel: hij citeerde uit het CDA-verkiezingsprogramma. ,,Speerpunten in het strategisch onderzoek dienen mede voort te komen uit maatschappelijke discussies”, staat daar, en: ,,de overheid verruimt de tweede geldstroom.” Dat is precies wat Ritzen wil met de overheveling van 500 miljoen van universiteiten naar NWO. Van de Camp stond even met de mond vol tanden.
Kritiek van andere fracties had de minister net zo kunnen weerleggen. Want alle grote partijen spreken zich in hun verkiezingsprogramma’s uit vóór een grotere invloed van NWO (de ‘tweede geldstroom’) op het onderzoek. Wie alleen op die teksten afgaat, trekt al snel de conclusie: minister Ritzen krijgt het plan uit het HOOP er moeiteloos door.
Niet eenvoudig
Maar zo eenvoudig ligt het niet. Want hoewel politiek Den Haag de gedachte dat NWO meer geld moet krijgen steunt, begrijpt geen enkele fractie waarom Ritzen uitgerekend nú met dit plan naar buiten is gekomen. Dat bleek eerder deze maand in een overleg dat Ritzen met de Kamer had. De minister ,,loopt te hard”, zei de ene fractie. Hij ,,overhaast zich”, vond een tweede. Een derde vermoedde dat hij de capacity of change van de universiteiten overschatte.
Alle fracties wezen erop dat Ritzen nog maar een jaar geleden met alle betrokkenen – universiteiten, NWO en ook KNAW – afgesproken had een andere methode te kiezen om het onderzoek te richten op maatschappelijke wensen. De universiteiten zouden zelf 100 miljoen gulden vrij maken voor hun beste onderzoekscholen, zo bepaalde dat akkoord, en nog eens 100 miljoen voor de andere scholen. NWO kreeg een zware stem bij de keus van de toppers, maar de universiteiten hoefden geen geld af te staan.
Maar op Prinsjesdag kwam Ritzen opeens met een plan waarin de universiteiten de greep op ‘hun’ geld geheel verliezen. En hetbedrag waarom het ging was ook nog veel groter dan vorig jaar afgesproken. Niet alleen de universiteiten, maar ook de Kamerfracties begrijpen weinig van Ritzens timing. Een grotere rol voor NWO? Prima, vindt een meerderheid in de Kamer. Maar niet nu. Nu moeten de universiteiten eerst de gelegenheid krijgen de afspraken van vorig jaar uit te voeren.
Dobber
Ritzen krijgt er in januari, als de Tweede Kamer het HOOP bespreekt, nog een harde dobber aan om zijn plan erdoor te loodsen. Maar zelfs als de minister de steun van de Tweede Kamer weet te verwerven, is het de vraag of hij veel is opgeschoten. Want lukt het hem het plan uit te voeren als de belangrijkste betrokkenen – de universiteiten – zich er fel tegen verzetten?
De vereniging van universiteiten VSNU is inmiddels een stevige lobby begonnen. Die moet de politiek ervan overtuigen dat NWO veel meer invloed heeft op het universitaire onderzoeksbeleid dan altijd wordt aangenomen. Een deel van het geld dat de universiteiten voor onderzoek krijgen, wordt immers nu al verdeeld op grond van NWO-beleid.
Al jaren geldt de regel, voert de VSNU aan, dat hoe meer NWO- geld een universiteit weet te verwerven, hoe meer geld de overheid die universiteit er nog bij geeft. NWO heeft al invloed op ruim een kwart van het geld dat er aan onderzoek te besteden is, zo becijferen de gezamenlijke universiteiten. Als Ritzens nieuwe plannen uitgevoerd worden, stijgt dat aandeel zelfs tot 37 procent van het overheidsgeld voor onderzoek. ,,Geen enkel ander land, ook de Verenigde Staten niet, kent een dergelijke verhouding”, stelt de VSNU verontwaardigd in een interne notitie.
Ritzen schoof de kritiek van de VSNU twee weken geleden in de Tweede Kamer nogal laconiek terzijde. ,,De VSNU roept altijd, bij elke nieuwe stap op het gebied van onderzoek: doe dit niet. Dat is nu eenmaal de grootste gemene deler, het standpunt waarover de VSNU het altijd wel eens kan worden.” Hij is ervan overtuigd, zei hij ook, dat ,,de universiteiten er rijp voor zijn”. Tijdens de conferentie die aanstaande dinsdag gehouden wordt, kan hij ,,veel problemen wegnemen”, sprak hij hoopvol.
Optimisme
Ritzen staat bekend om zijn onverwoestbaar optimisme – maar nu schiet hij misschien een beetje door. Want niet alleen de in de VSNU verenigde universiteitsbestuurders verzetten zich met hand en tand tegen de inbreuk op hun zeggenschap. Ook de academie van wetenschappen KNAW ziet volstrekt niets in de HOOP-plannen.
Dit onafhankelijke genootschap van hooggeleerde dames en heren houdt zich doorgaans verre van de belangenbehartiging die de VSNU tot haar taak rekent. Maar als ze de kwaliteit van de wetenschap in het geding ziet komen, moet ook de KNAW zich laten horen. De academie ,,zoekt vergeefs naar argumenten” voor Ritzens plan, schrijft ze deze week in een commentaar op het HOOP. Volgens haar heeft Ritzen ,,in één klap het vertrouwen in het zelforganiserend vermogen van onderzoekersen bestuurders opgezegd”. Ten onrechte – daarover laat de KNAW geen misverstand bestaan.
De wetenschappelijke academie gaat in haar commentaar vooral in op de nieuwe rol die NWO moet spelen als Ritzen zijn zin krijgt. Tot nu toe houdt NWO zich voornamelijk bezig met het uitspreken van ‘jury-oordelen’, schrijft de KNAW, en dat doet zij ,,zorgvuldig en betrouwbaar”. Maar voor een rol als ,,tweede kapitein op het universitaire schip” is veel meer nodig dan zorgvuldigheid en betrouwbaarheid.
Meer greep
Dat zien Ritzen en NWO zelf trouwens ook wel in. NWO is al een tijdje bezig met een reorganisatie en Ritzen werkt aan een wet die de nieuwe rol van NWO moet regelen. Maar uitgerekend met die wet zou Ritzen zijn laatste bondgenoot wel eens kunnen verliezen. NWO wil niets liever dan zeggenschap krijgen over de 500 miljoen gulden onderzoeksgeld. Maar de prijs die ze ervoor moet betalen is hoog: Ritzen wil veel meer te zeggen krijgen over het reilen en zeilen van NWO.
Tot nu toe heeft de minister de bevoegdheid de NWO-begroting goed of af te keuren. Maar in de praktijk doet hij dat niet: het is een te bot wapen voor echte invloed. Daarom wil Ritzen nu echte zeggenschap, ,,soms zelfs op tamelijk specifiek niveau”, zoals hijzelf half oktober zei. De KNAW is bang dat hij niet alleen prioriteiten wil stellen, maar ook zeggenschap wil bij de vertaling daarvan in onderzoeksprogramma’s. Het is de vraag of NWO die prijs wil betalen.
Ritzen is overtuigd van zijn eigen gelijk. Sterker, hij denkt zijn tegenstanders van dat gelijk te kunnen overtuigen. Dat wil hij aanstaande dinsdag tijdens een conferentie doen. Achter gesloten deuren bespreekt hij zijn plan met zo’n veertig bestuurders, managers en onderzoekers. Als die eensgezind de deur uitkomen, heeft Ritzen een huzarenstukje uitgehaald.
Volgende week zal minister Ritzen de Nederlandse onderzoekswereld uitleggen waarom hij 500 miljoen gulden bij de universiteiten wil weghalen.
Ritzen houdt stug vol. Hij wil 500 miljoen gulden aan onderzoeksgeld bij de universiteiten weghalen. De woede waarmee dat plan is ontvangen, heeft hem niet van zijn stuk gebracht. Volgende week gaat hij zijn goede bedoelingen uitleggen, want ,,de universiteiten zijn er rijp voor.”
Het CDA was vorige week, toen de onderwijsbegroting in de Tweede Kamer werd besproken, de enige fractie die er woorden aan wijdde. CDA’er Van de Camp vond het heel slecht, het plan om onderzoeksorganisatie NWO de zeggenschap te geven over de 500 miljoen die nu nog rechtstreeks aan de universiteiten wordt gegeven.
Minister Ritzen weerlegde de kritiek op zijn plan uit het Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan simpel: hij citeerde uit het CDA-verkiezingsprogramma. ,,Speerpunten in het strategisch onderzoek dienen mede voort te komen uit maatschappelijke discussies”, staat daar, en: ,,de overheid verruimt de tweede geldstroom.” Dat is precies wat Ritzen wil met de overheveling van 500 miljoen van universiteiten naar NWO. Van de Camp stond even met de mond vol tanden.
Kritiek van andere fracties had de minister net zo kunnen weerleggen. Want alle grote partijen spreken zich in hun verkiezingsprogramma’s uit vóór een grotere invloed van NWO (de ‘tweede geldstroom’) op het onderzoek. Wie alleen op die teksten afgaat, trekt al snel de conclusie: minister Ritzen krijgt het plan uit het HOOP er moeiteloos door.
Niet eenvoudig
Maar zo eenvoudig ligt het niet. Want hoewel politiek Den Haag de gedachte dat NWO meer geld moet krijgen steunt, begrijpt geen enkele fractie waarom Ritzen uitgerekend nú met dit plan naar buiten is gekomen. Dat bleek eerder deze maand in een overleg dat Ritzen met de Kamer had. De minister ,,loopt te hard”, zei de ene fractie. Hij ,,overhaast zich”, vond een tweede. Een derde vermoedde dat hij de capacity of change van de universiteiten overschatte.
Alle fracties wezen erop dat Ritzen nog maar een jaar geleden met alle betrokkenen – universiteiten, NWO en ook KNAW – afgesproken had een andere methode te kiezen om het onderzoek te richten op maatschappelijke wensen. De universiteiten zouden zelf 100 miljoen gulden vrij maken voor hun beste onderzoekscholen, zo bepaalde dat akkoord, en nog eens 100 miljoen voor de andere scholen. NWO kreeg een zware stem bij de keus van de toppers, maar de universiteiten hoefden geen geld af te staan.
Maar op Prinsjesdag kwam Ritzen opeens met een plan waarin de universiteiten de greep op ‘hun’ geld geheel verliezen. En hetbedrag waarom het ging was ook nog veel groter dan vorig jaar afgesproken. Niet alleen de universiteiten, maar ook de Kamerfracties begrijpen weinig van Ritzens timing. Een grotere rol voor NWO? Prima, vindt een meerderheid in de Kamer. Maar niet nu. Nu moeten de universiteiten eerst de gelegenheid krijgen de afspraken van vorig jaar uit te voeren.
Dobber
Ritzen krijgt er in januari, als de Tweede Kamer het HOOP bespreekt, nog een harde dobber aan om zijn plan erdoor te loodsen. Maar zelfs als de minister de steun van de Tweede Kamer weet te verwerven, is het de vraag of hij veel is opgeschoten. Want lukt het hem het plan uit te voeren als de belangrijkste betrokkenen – de universiteiten – zich er fel tegen verzetten?
De vereniging van universiteiten VSNU is inmiddels een stevige lobby begonnen. Die moet de politiek ervan overtuigen dat NWO veel meer invloed heeft op het universitaire onderzoeksbeleid dan altijd wordt aangenomen. Een deel van het geld dat de universiteiten voor onderzoek krijgen, wordt immers nu al verdeeld op grond van NWO-beleid.
Al jaren geldt de regel, voert de VSNU aan, dat hoe meer NWO- geld een universiteit weet te verwerven, hoe meer geld de overheid die universiteit er nog bij geeft. NWO heeft al invloed op ruim een kwart van het geld dat er aan onderzoek te besteden is, zo becijferen de gezamenlijke universiteiten. Als Ritzens nieuwe plannen uitgevoerd worden, stijgt dat aandeel zelfs tot 37 procent van het overheidsgeld voor onderzoek. ,,Geen enkel ander land, ook de Verenigde Staten niet, kent een dergelijke verhouding”, stelt de VSNU verontwaardigd in een interne notitie.
Ritzen schoof de kritiek van de VSNU twee weken geleden in de Tweede Kamer nogal laconiek terzijde. ,,De VSNU roept altijd, bij elke nieuwe stap op het gebied van onderzoek: doe dit niet. Dat is nu eenmaal de grootste gemene deler, het standpunt waarover de VSNU het altijd wel eens kan worden.” Hij is ervan overtuigd, zei hij ook, dat ,,de universiteiten er rijp voor zijn”. Tijdens de conferentie die aanstaande dinsdag gehouden wordt, kan hij ,,veel problemen wegnemen”, sprak hij hoopvol.
Optimisme
Ritzen staat bekend om zijn onverwoestbaar optimisme – maar nu schiet hij misschien een beetje door. Want niet alleen de in de VSNU verenigde universiteitsbestuurders verzetten zich met hand en tand tegen de inbreuk op hun zeggenschap. Ook de academie van wetenschappen KNAW ziet volstrekt niets in de HOOP-plannen.
Dit onafhankelijke genootschap van hooggeleerde dames en heren houdt zich doorgaans verre van de belangenbehartiging die de VSNU tot haar taak rekent. Maar als ze de kwaliteit van de wetenschap in het geding ziet komen, moet ook de KNAW zich laten horen. De academie ,,zoekt vergeefs naar argumenten” voor Ritzens plan, schrijft ze deze week in een commentaar op het HOOP. Volgens haar heeft Ritzen ,,in één klap het vertrouwen in het zelforganiserend vermogen van onderzoekersen bestuurders opgezegd”. Ten onrechte – daarover laat de KNAW geen misverstand bestaan.
De wetenschappelijke academie gaat in haar commentaar vooral in op de nieuwe rol die NWO moet spelen als Ritzen zijn zin krijgt. Tot nu toe houdt NWO zich voornamelijk bezig met het uitspreken van ‘jury-oordelen’, schrijft de KNAW, en dat doet zij ,,zorgvuldig en betrouwbaar”. Maar voor een rol als ,,tweede kapitein op het universitaire schip” is veel meer nodig dan zorgvuldigheid en betrouwbaarheid.
Meer greep
Dat zien Ritzen en NWO zelf trouwens ook wel in. NWO is al een tijdje bezig met een reorganisatie en Ritzen werkt aan een wet die de nieuwe rol van NWO moet regelen. Maar uitgerekend met die wet zou Ritzen zijn laatste bondgenoot wel eens kunnen verliezen. NWO wil niets liever dan zeggenschap krijgen over de 500 miljoen gulden onderzoeksgeld. Maar de prijs die ze ervoor moet betalen is hoog: Ritzen wil veel meer te zeggen krijgen over het reilen en zeilen van NWO.
Tot nu toe heeft de minister de bevoegdheid de NWO-begroting goed of af te keuren. Maar in de praktijk doet hij dat niet: het is een te bot wapen voor echte invloed. Daarom wil Ritzen nu echte zeggenschap, ,,soms zelfs op tamelijk specifiek niveau”, zoals hijzelf half oktober zei. De KNAW is bang dat hij niet alleen prioriteiten wil stellen, maar ook zeggenschap wil bij de vertaling daarvan in onderzoeksprogramma’s. Het is de vraag of NWO die prijs wil betalen.
Ritzen is overtuigd van zijn eigen gelijk. Sterker, hij denkt zijn tegenstanders van dat gelijk te kunnen overtuigen. Dat wil hij aanstaande dinsdag tijdens een conferentie doen. Achter gesloten deuren bespreekt hij zijn plan met zo’n veertig bestuurders, managers en onderzoekers. Als die eensgezind de deur uitkomen, heeft Ritzen een huzarenstukje uitgehaald.
Comments are closed.