Scepsis over de TU Nederland? De collegevoorzitters van de drie TU’s moeten er niets van weten. Zij spreken liever van ‘een goed-nieuws-show’.
Samen trekken ze ten strijde tegen de cynici. “We weten welke kant we op willen, maar hoeven nog niet alles exact in te vullen.”
De gloednieuwe virtuele TU Nederland spreekt met drie monden. Ze vullen elkaar aan. En soms, heel soms corrigeren ze elkaar. In het Haagse perscentrum Nieuwspoort zitten de collegevoorzitters van de Nederlandse technische universiteiten eensgezind naast elkaar. Een glimmend groen rapport met voorop de tekst ‘Slagkracht in innovatie!’ % met uitroepteken % ligt voor ze op tafel: het definitieve Sectorplan Wetenschap en Technologie met daarin de verregaande samenwerkingsplannen van de drie Nederlandse TU’s.
Prof.dr.ir. Frans van Vught (Universiteit Twente), ir. Hans van Luijk (TU Delft) en ing. Amandus Lundqvist (TU Eindhoven) laten tijdens het interview af en toe een glimlach zien % een welkome afwisseling tussen de meestal formele bestuurlijke bewoordingen. Soms wordt deze gevolgd door een uiting van oprecht enthousiasme. “Dit plan is % om het eens in maoïstische termen te zeggen % een grote sprong voorwaarts”, zegt Van Vught. “We houden van elkaar”, bekent Lundqvist.
Ja, de heren zijn positief over het Sectorplan. Zo positief zelfs, dat ze meteen aan de slag willen en in het openbaar liever niet stilstaan bij eventuele problemen. Ze blazen vooral de loftrompet. Problemen? Voor alles komt te zijner tijd een oplossing, menen ze. Van Luijk: “Het probleem in Nederland is vaak de implementatie. We kunnen goed structuren genereren en processen. We kunnen er jaren over praten. Maar wij hebben genoeg aan een way forward. We weten welke kant we op willen, maar hoeven nog niet alles exact in te vullen. Morgen beginnen we met onze afstemming en onderweg zien we de obstakels wel. Laten we ons niet a-priori vastbijten in bestuursmodellen.”
Ook hoeden ze zich om te ver voor de kudde uit te lopen. Van een TU-federatie met één bestuur willen de voorzitters nog niets weten. Bepaalde onderwerpen % onderwijs, onderzoek en kennisvalorisatie % zullen ze in federatief verband afstemmen, dat wel. Maar een instituut met één bestuur gaat ver, te ver om nu al bij stil te staan. Van Luijk: “Een federatie is zo licht of zwaar als je hem zelf maakt. We gaan met elkaar aan de slag en na verloop van tijd bepalen we hoe deze federatie er uit moet zien.”
Eredivisie
De voorzitters hekelen het cynisme dat altijd rond goedbedoelde plannen hangt. Ze roepen op tot positief denken. Geen paniek dus over het ombuigen van twaalf tot vijftien procent van de eerste geldstroom, een percentage dat gelijk staat aan veertienhonderd onderzoeksbanen. Van Luijk: “Er verdwijnen geen banen om de winst van de instelling te vergroten, maar om een chronisch geldgebrek op de onderzoekswerkvloer weg te werken. Door te focussen is er meergeld om sterke groepen te versterken en topwetenschappers aan te stellen. We maken geld vrij om te herinvesteren in gebieden waarin we wél excelleren. Dit is dus juist een goed-nieuws-show voor de onderzoekers.”
Veertienhonderd banen klinkt bovendien erger dan het is, betogen de voorzitters. Het gaat immers niet om werkelijke banen, maar om fte’s, waardoor het aantal gedwongen ontslagen vermoedelijk veel minder is: uit een schatting blijkt dat ‘slechts’ vierhonderd a vierhonderdvijftig banen weg moeten. “Dat is nog wel te overzien”, meent Van Vught, aangezien de TU’s zichzelf tot 2010 de tijd hebben gegeven voor de reorganisatie. “Het gaat om nog geen twintig banen per universiteit per jaar.” De wetenschappers in de overige duizend banen moeten na de herverdeling van onderzoeksgroepen waarschijnlijk binnen de eigen universiteit ander onderzoek doen of verhuizen naar een andere TU.
En natuurlijk zijn de drie TU’s elkaars ideale partner, ook al heeft elke universiteit de eigen bestuurlijke problemen. “Als we niet genoeg van elkaar gehouden hadden, had dit Sectorplan hier niet gelegen”, zegt Lundqvist. “Ik heb in het bedrijfsleven heel wat fusies meegemaakt en er is altijd een beetje chemistry nodig. Natuurlijk hebben we allemaal onze eigen gebruiksaanwijzing, maar we hebben elkaar kunnen vinden.”
Volgens Van Vught komt dat doordat de problemen van de drie technische universiteiten veel op elkaar lijken. “Gedrieën kunnen we ze beter oplossen dan afzonderlijk. Maar dat is de negatieve motivatie. De positieve motivatie voor een federatie is dat een TU Nederland aanzienlijk sterker is dan drie aparte TU’s. Samen zijn we een Europese topspeler en een aardige wereldspeler. We gaan de eredivisie in. Voor de studenten is dat ook aardig: meer doorstroommogelijkheden, meer extra vakken en een diploma van een gerenommeerde universiteit. In de Verenigde Staten studeer je toch ook liever af bij het MIT dan bij Iowa State University?”
Dat de TU’s er naast het onderlinge huwelijk alledrie maitraisses op nahouden % Delft werkt ook samen met Leiden, Eindhoven met Nijmegen en Maastricht en Enschede met Groningen % is voor de collegevoorzitters geen enkel probleem. Met deze samenwerking zoeken de TU’s immers geen verdieping, maar een verbreding van het onderzoek % volgens Van Vught twee verschillende processen. “Voor Twente biedt de samenwerking met Groningen een koppeling naar basisdisciplines als natuurkunde, scheikunde en wiskunde. Maar technische diepgang levert het niet op. Daarvoor is schaalvergroting noodzakelijk.”
Time-out
Een ander misverstand is volgens de voorzitters dat de onderzoekers in de drie steden % die volgens het Sectorplan met hun collega’s in de andere steden moeten gaan praten over de herprioritering % argwanend zijn omdat ze zelf misschien de dupe worden van verschuivingen. Van Vught: “Bij elektrotechniek hebben we de samenwerking al in praktijk gebracht. Daar hebben de onderzoekers uit de drie steden samen gezocht naar de punten waar de verschillende groepen goed in zijn. Dat afstemmen is aantrekkelijk en motiverend.”
En ook Lundqvist benadrukt dat de communicatie nu juist beter isdan ooit. “Eerst spraken de wetenschappers van de drie TU’s vooral over elkaar % zonder elkaar te kennen. Inmiddels praten ze wel, waardoor ze die enorme argwaan doorbreken. Als je elkaar leert kennen, leer je elkaar waarderen. Zo is dat met ons % de collegevoorzitters % ook gegaan.”
Maar het vriendelijk praten houdt een keer op. Het Sectorplan geeft de drie collegevoorzitters bij meningsverschillen een gezamenlijke ‘doorzettingsmacht’. Heel snel zullen de voorzitters hier niet naar grijpen, meent Lundqvist. “Als de partijen er niet uitkomen moet er een mogelijkheid tot dwang zijn. Maar laten we daar niet op vooruit lopen. We moeten eerst proberen de win-win-win-punten eruit te halen. Of dat altijd makkelijk gaat? Nee, bij het opstellen van het sectorplan hebben we ook wel eens een time-out moeten nemen.”
De voorzitters bestrijden de suggestie van het Financieele Dagblad van vorige week dinsdag, dat ‘in geval van conflict het twee-tegen-éénprincipe doorslaggevend is’ en Twente en Delft bijvoorbeeld kunnen beslissen over het verdwijnen van een Eindhovense vakgroep. Van Vught: “Doorzettingsmacht is wilskracht. Wij wíllen dat het een succes wordt en daar zullen we ons voor inzetten. Daarbij past geen mechanisme van twee tegen één % dat is duidelijk. Als een punt heel principieel ligt betrekken we andere partijen bij de besluitvorming, de raad van advies bijvoorbeeld.”
Over de samenstelling en het mandaat van deze raad is tot op heden nog niet veel bekend. Van Luijk: “In de raad van advies komen mensen uit het bedrijfsleven, de overheid en de wetenschap met een excellente reputatie % mensen die zich bewezen hebben.” Stuurgroepvoorzitter Loek Hermans liet dinsdag in NRC Handelsblad weten dat de eerste personen genoemd zijn. Namen noemde hij nog niet.
Duidelijker is de rol van de stakeholders, de partijen die decanen en wetenschappelijk directeuren moeten bijstaan bij keuzes op het gebied van onderwijs onderzoek en kennisvalorisatie. Van Vught: “De stakeholders kunnen middelbare scholen zijn voor overleg over de doorstroming na het vwo, maar ook bedrijven of brancheorganisaties. Heel nieuw is dit idee overigens niet. Zulk overleg bestaat nu al. Onderzoek heeft vrijwel altijd een praktische dimensie.”
Geen geld
Na een gesprek van een uur zitten de collegevoorzitters nog even eensgezind in de kleine vergaderzaal van Nieuwspoort. Na het interview zullen ze, samen met stuurgroepvoorzitter Loek Hermans, het Sectorplan in aanwezigheid van de pers presenteren aan staatssecretaris Annette Nijs. Ze weten nog niet met hoeveel lof de staatssecretaris over de plannen zal spreken (“Dit had ik niet durven hopen”) en ze weten nog niet dat de 210 miljoen euro die ze zo graag uit de staatskas ontvangen om de eenmalige kosten van de operatie te dekken, voorlopig niet beschikbaar komt (“Ik heb geen geld meegenomen vandaag”).
Toch gaan de plannen door, bezweren de voorzitters nu al. Ook als er geen geld op tafel komt dus. Het zal langzamer gaan, dat wel. En de gevolgen voor de kenniseconomie zijn voor rekening van de overheid. Van Vught: “Als het rijk niet meedoet, waar staan we dan in 2010? De Nederlandse kenniseconomie ligt ver achter. Als we onze doelstellingen uit het akkoord van Lissabon % Europa als bestekenniseconomie van de wereld % willen halen is een versnelling nodig.” Zijn Delftse collega Van Luijk vult aan: “Zonder die 210 miljoen kunnen we tot 2010 alleen maar afslanken. Dan gaat ons geld naar wachtgeldregelingen, niet naar herinvesteringen. We hebben in onze begroting geen stuiver over.”
Scepsis over de TU Nederland? De collegevoorzitters van de drie TU’s moeten er niets van weten. Zij spreken liever van ‘een goed-nieuws-show’. Samen trekken ze ten strijde tegen de cynici. “We weten welke kant we op willen, maar hoeven nog niet alles exact in te vullen.”
De gloednieuwe virtuele TU Nederland spreekt met drie monden. Ze vullen elkaar aan. En soms, heel soms corrigeren ze elkaar. In het Haagse perscentrum Nieuwspoort zitten de collegevoorzitters van de Nederlandse technische universiteiten eensgezind naast elkaar. Een glimmend groen rapport met voorop de tekst ‘Slagkracht in innovatie!’ % met uitroepteken % ligt voor ze op tafel: het definitieve Sectorplan Wetenschap en Technologie met daarin de verregaande samenwerkingsplannen van de drie Nederlandse TU’s.
Prof.dr.ir. Frans van Vught (Universiteit Twente), ir. Hans van Luijk (TU Delft) en ing. Amandus Lundqvist (TU Eindhoven) laten tijdens het interview af en toe een glimlach zien % een welkome afwisseling tussen de meestal formele bestuurlijke bewoordingen. Soms wordt deze gevolgd door een uiting van oprecht enthousiasme. “Dit plan is % om het eens in maoïstische termen te zeggen % een grote sprong voorwaarts”, zegt Van Vught. “We houden van elkaar”, bekent Lundqvist.
Ja, de heren zijn positief over het Sectorplan. Zo positief zelfs, dat ze meteen aan de slag willen en in het openbaar liever niet stilstaan bij eventuele problemen. Ze blazen vooral de loftrompet. Problemen? Voor alles komt te zijner tijd een oplossing, menen ze. Van Luijk: “Het probleem in Nederland is vaak de implementatie. We kunnen goed structuren genereren en processen. We kunnen er jaren over praten. Maar wij hebben genoeg aan een way forward. We weten welke kant we op willen, maar hoeven nog niet alles exact in te vullen. Morgen beginnen we met onze afstemming en onderweg zien we de obstakels wel. Laten we ons niet a-priori vastbijten in bestuursmodellen.”
Ook hoeden ze zich om te ver voor de kudde uit te lopen. Van een TU-federatie met één bestuur willen de voorzitters nog niets weten. Bepaalde onderwerpen % onderwijs, onderzoek en kennisvalorisatie % zullen ze in federatief verband afstemmen, dat wel. Maar een instituut met één bestuur gaat ver, te ver om nu al bij stil te staan. Van Luijk: “Een federatie is zo licht of zwaar als je hem zelf maakt. We gaan met elkaar aan de slag en na verloop van tijd bepalen we hoe deze federatie er uit moet zien.”
Eredivisie
De voorzitters hekelen het cynisme dat altijd rond goedbedoelde plannen hangt. Ze roepen op tot positief denken. Geen paniek dus over het ombuigen van twaalf tot vijftien procent van de eerste geldstroom, een percentage dat gelijk staat aan veertienhonderd onderzoeksbanen. Van Luijk: “Er verdwijnen geen banen om de winst van de instelling te vergroten, maar om een chronisch geldgebrek op de onderzoekswerkvloer weg te werken. Door te focussen is er meergeld om sterke groepen te versterken en topwetenschappers aan te stellen. We maken geld vrij om te herinvesteren in gebieden waarin we wél excelleren. Dit is dus juist een goed-nieuws-show voor de onderzoekers.”
Veertienhonderd banen klinkt bovendien erger dan het is, betogen de voorzitters. Het gaat immers niet om werkelijke banen, maar om fte’s, waardoor het aantal gedwongen ontslagen vermoedelijk veel minder is: uit een schatting blijkt dat ‘slechts’ vierhonderd a vierhonderdvijftig banen weg moeten. “Dat is nog wel te overzien”, meent Van Vught, aangezien de TU’s zichzelf tot 2010 de tijd hebben gegeven voor de reorganisatie. “Het gaat om nog geen twintig banen per universiteit per jaar.” De wetenschappers in de overige duizend banen moeten na de herverdeling van onderzoeksgroepen waarschijnlijk binnen de eigen universiteit ander onderzoek doen of verhuizen naar een andere TU.
En natuurlijk zijn de drie TU’s elkaars ideale partner, ook al heeft elke universiteit de eigen bestuurlijke problemen. “Als we niet genoeg van elkaar gehouden hadden, had dit Sectorplan hier niet gelegen”, zegt Lundqvist. “Ik heb in het bedrijfsleven heel wat fusies meegemaakt en er is altijd een beetje chemistry nodig. Natuurlijk hebben we allemaal onze eigen gebruiksaanwijzing, maar we hebben elkaar kunnen vinden.”
Volgens Van Vught komt dat doordat de problemen van de drie technische universiteiten veel op elkaar lijken. “Gedrieën kunnen we ze beter oplossen dan afzonderlijk. Maar dat is de negatieve motivatie. De positieve motivatie voor een federatie is dat een TU Nederland aanzienlijk sterker is dan drie aparte TU’s. Samen zijn we een Europese topspeler en een aardige wereldspeler. We gaan de eredivisie in. Voor de studenten is dat ook aardig: meer doorstroommogelijkheden, meer extra vakken en een diploma van een gerenommeerde universiteit. In de Verenigde Staten studeer je toch ook liever af bij het MIT dan bij Iowa State University?”
Dat de TU’s er naast het onderlinge huwelijk alledrie maitraisses op nahouden % Delft werkt ook samen met Leiden, Eindhoven met Nijmegen en Maastricht en Enschede met Groningen % is voor de collegevoorzitters geen enkel probleem. Met deze samenwerking zoeken de TU’s immers geen verdieping, maar een verbreding van het onderzoek % volgens Van Vught twee verschillende processen. “Voor Twente biedt de samenwerking met Groningen een koppeling naar basisdisciplines als natuurkunde, scheikunde en wiskunde. Maar technische diepgang levert het niet op. Daarvoor is schaalvergroting noodzakelijk.”
Time-out
Een ander misverstand is volgens de voorzitters dat de onderzoekers in de drie steden % die volgens het Sectorplan met hun collega’s in de andere steden moeten gaan praten over de herprioritering % argwanend zijn omdat ze zelf misschien de dupe worden van verschuivingen. Van Vught: “Bij elektrotechniek hebben we de samenwerking al in praktijk gebracht. Daar hebben de onderzoekers uit de drie steden samen gezocht naar de punten waar de verschillende groepen goed in zijn. Dat afstemmen is aantrekkelijk en motiverend.”
En ook Lundqvist benadrukt dat de communicatie nu juist beter isdan ooit. “Eerst spraken de wetenschappers van de drie TU’s vooral over elkaar % zonder elkaar te kennen. Inmiddels praten ze wel, waardoor ze die enorme argwaan doorbreken. Als je elkaar leert kennen, leer je elkaar waarderen. Zo is dat met ons % de collegevoorzitters % ook gegaan.”
Maar het vriendelijk praten houdt een keer op. Het Sectorplan geeft de drie collegevoorzitters bij meningsverschillen een gezamenlijke ‘doorzettingsmacht’. Heel snel zullen de voorzitters hier niet naar grijpen, meent Lundqvist. “Als de partijen er niet uitkomen moet er een mogelijkheid tot dwang zijn. Maar laten we daar niet op vooruit lopen. We moeten eerst proberen de win-win-win-punten eruit te halen. Of dat altijd makkelijk gaat? Nee, bij het opstellen van het sectorplan hebben we ook wel eens een time-out moeten nemen.”
De voorzitters bestrijden de suggestie van het Financieele Dagblad van vorige week dinsdag, dat ‘in geval van conflict het twee-tegen-éénprincipe doorslaggevend is’ en Twente en Delft bijvoorbeeld kunnen beslissen over het verdwijnen van een Eindhovense vakgroep. Van Vught: “Doorzettingsmacht is wilskracht. Wij wíllen dat het een succes wordt en daar zullen we ons voor inzetten. Daarbij past geen mechanisme van twee tegen één % dat is duidelijk. Als een punt heel principieel ligt betrekken we andere partijen bij de besluitvorming, de raad van advies bijvoorbeeld.”
Over de samenstelling en het mandaat van deze raad is tot op heden nog niet veel bekend. Van Luijk: “In de raad van advies komen mensen uit het bedrijfsleven, de overheid en de wetenschap met een excellente reputatie % mensen die zich bewezen hebben.” Stuurgroepvoorzitter Loek Hermans liet dinsdag in NRC Handelsblad weten dat de eerste personen genoemd zijn. Namen noemde hij nog niet.
Duidelijker is de rol van de stakeholders, de partijen die decanen en wetenschappelijk directeuren moeten bijstaan bij keuzes op het gebied van onderwijs onderzoek en kennisvalorisatie. Van Vught: “De stakeholders kunnen middelbare scholen zijn voor overleg over de doorstroming na het vwo, maar ook bedrijven of brancheorganisaties. Heel nieuw is dit idee overigens niet. Zulk overleg bestaat nu al. Onderzoek heeft vrijwel altijd een praktische dimensie.”
Geen geld
Na een gesprek van een uur zitten de collegevoorzitters nog even eensgezind in de kleine vergaderzaal van Nieuwspoort. Na het interview zullen ze, samen met stuurgroepvoorzitter Loek Hermans, het Sectorplan in aanwezigheid van de pers presenteren aan staatssecretaris Annette Nijs. Ze weten nog niet met hoeveel lof de staatssecretaris over de plannen zal spreken (“Dit had ik niet durven hopen”) en ze weten nog niet dat de 210 miljoen euro die ze zo graag uit de staatskas ontvangen om de eenmalige kosten van de operatie te dekken, voorlopig niet beschikbaar komt (“Ik heb geen geld meegenomen vandaag”).
Toch gaan de plannen door, bezweren de voorzitters nu al. Ook als er geen geld op tafel komt dus. Het zal langzamer gaan, dat wel. En de gevolgen voor de kenniseconomie zijn voor rekening van de overheid. Van Vught: “Als het rijk niet meedoet, waar staan we dan in 2010? De Nederlandse kenniseconomie ligt ver achter. Als we onze doelstellingen uit het akkoord van Lissabon % Europa als bestekenniseconomie van de wereld % willen halen is een versnelling nodig.” Zijn Delftse collega Van Luijk vult aan: “Zonder die 210 miljoen kunnen we tot 2010 alleen maar afslanken. Dan gaat ons geld naar wachtgeldregelingen, niet naar herinvesteringen. We hebben in onze begroting geen stuiver over.”
Comments are closed.