Vechten of vluchten

Depressie, stress en vermoeidheid waren de meest gerapporteerde klachten in een onderzoek dat de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) vorig jaar deed naar psychische problemen van studenten in het hoger onderwijs. Liefst 49 procent van de 1110 ondervraagde studenten gaf aan psychische klachten te hebben of te hebben gehad, en bijna een kwart gaf aan op dat moment klachten te hebben.

De meest gerapporteerde oorzaken waren studiedruk en rendementverhogende maatregelen, familieomstandigheden en te veel activiteiten naast de studie. Daarnaast noemden studenten stress ook als oorzaak van hun lichamelijke klachten. Sommigen zagen stress alleen als hoge druk of hoge verwachtingen van hun omgeving, anderen zagen klachten als hoofdpijn of vermoeidheid als een vorm van stress.



“Stress is een containerbegrip geworden”, zegt Paula Meesters, studentenpsycholoog aan de TU. “Eigenlijk is stress een lichamelijke uiting van ons alarmsysteem – ons overlevingssysteem – dat er een moeilijke of gevaarlijke situatie is en dat we moeten handelen om die op te lossen. Die reactie is eigenlijk heel normaal. Als psycholoog spreek je van stress op het moment dat iemand vindt dat hij geen vaardigheden genoeg heeft om zo’n situatie aan te kunnen.”

Dat kan zich op allerlei manieren uiten: een verhoogde hartslag en ademhaling, spanning in armen of benen, een droge mond, een spijsvertering die stopt. “Dat is de beroemde fight-flight-freezehypothese: je wilt vechten of vluchten en dus gaat al je energie en voeding naar je armen of benen”, zegt Meesters. “Energie gaat niet meer naar andere lichamelijk processen waardoor je een licht gevoel in je hoofd kunt ervaren of maagkramp.”



In wezen zijn dat normale lichamelijke reacties die problematisch worden als mensen ze verkeerd interpreteren. Meesters vergelijkt het menselijk alarmsysteem met een rookmelder. “Als je rookmelder sterk afgesteld raakt en je gelooft dat die rookmelder hetzelfde is als gevaar, raak je continu in paniek. Eigenlijk moet je leren dat een rookmelder alleen maar rook detecteert: er kan inderdaad vuur zijn, maar het kan ook zijn dat iemand een sigaretje rookt of dat je pan walmt.”

Verdubbeling

De afgelopen twee jaar zagen de vier studentenpsychologen aan de TU Delft het aantal studenten met stressverschijnselen verdubbelen.

In het studiejaar 2011-2012 vormde stress nog bij 1 op de 10 intakegesprekken (11 procent) onderdeel van de problematiek, in het huidige collegejaar is dat al het geval bij 1 op de 5 intakegesprekken (21 procent). 



Studenten zeggen dat ze ‘zo veel stress ervaren’ of dat ‘de druk zo hoog is’. “Omdat stress een containerbegrip is, kijk je als psycholoog altijd naar wat er onder zit en naar hoe mensen er mee omgaan”, zegt Meesters. “Als iemand de stress niet kan hanteren, kan het liggen aan het feit dat die persoon allerlei paniekgedachten heeft. Dan ligt het veel meer aan het gepieker. Of het zit hem in geen ‘nee’ durven zeggen. Altijd maar doen wat anderen zeggen. Er kan sprake zijn van bijzondere gebeurtenissen, bijvoorbeeld het overlijden van ouders.”



Het is moeilijk studenten te vinden die een psycholoog hebben bezocht en over hun ervaringen willen vertellen voor dit artikel. Het onderwerp is te vertrouwelijk, of studenten verkeren nog in een problematische fase, aldus Meesters. De studentenraad zegt vaak van studenten te horen dat er meer stress is door het vermeerderen van het aantal verplichtingen en het wegvallen van de collegevrije week voor de tentamens.



Collegelid Anka Mulder zegt zich goed te kunnen voorstellen dat er studenten zijn die last hebben van stress maar dat is voor haar geen reden om extra maatregelen te nemen. “Dat is een fenomeen dat je breder ziet in de maatschappij en dus ook aan de TU. Aan de ene kant is het dus iets dat bij deze tijd past. Maar dat betekent niet dat we stress zomaar moeten accepteren. Zo hebben de opleidingen de afgelopen tijd juist veel aandacht besteed aan het beter stroomlijnen van de curricula, de studeerbaarheid van het onderwijs. De studentenraad is nauw betrokken bij de veranderingen in het onderwijs. Hun advies en signalen nemen we zeer serieus.”



De studentenraad spreekt vanwege de curriculaherziening en de bijkomende verplichtingen juist regelmatig over studiegerelateerde stress. Volgens Mulder vinden veel studenten de veranderingen in het onderwijs ‘een goede ontwikkeling: heldere eisen en structuur’. “Maar er zijn er ook die het lastig vinden en het als stressvol ervaren”, zegt Mulder. “Het is altijd belangrijk om signalen serieus te nemen en dat doen we ook.”

Onzekerheid

Volgens Meesters roept elke herziening veel stress op. “Je weet dat je naar een studieadviseur kunt gaan, maar die weet ook niet meer dan de laatste stand van zaken van zo’n herziening. Dat is niet altijd de oplossing voor onzekerheid. Je kunt een half jaar vertraging oplopen, omdat je niet voldoet aan de eisen om een bepaald vak te mogen volgen. Of het past niet in het andere programma. Of je moet een vak opnieuw doen. Onzekerheid levert per definitie stress op.”



Meesters hoort studenten zelf vaak deadlines noemen als oorzaak van hun stress. “In de maatschappij – en dus ook binnen de TU – zie je steeds meer vaste deadlines gesteld worden. Het bindend studieadvies na het eerste jaar, de harde knip bij de master, de studiefinanciering die wordt uitgekleed waardoor studenten binnen een behoorlijke periode afgestudeerd moeten zijn. Je ziet het ook bij promovendi: een termijn van vier jaar, met rond de negen maanden een go/no go-moment. Dat creëert onvoorstelbaar veel stress en planningsproblematiek.”



Twee jaar geleden nog bleek uit een enquête door tien universiteitsbladen, waaronder Delta, en vijf bladen van hogescholen, dat Delftse studenten vaker last hebben van studiestress dan hun collega’s in andere steden. Aan het onderzoek deden 5500 studenten mee en op de vraag ‘heb je wel eens last van zeer grote stress over je studie?’, antwoordde maar liefst 52,9 procent van de Delftse studenten met ‘ja’. ‘Zeer groot’ werd daarbij uitgelegd als ‘belemmerend voor je privéleven’.



Aan andere universiteiten lag dat percentage lager: gemiddeld beantwoordde veertig procent bovenstaande vraag met ‘ja’. Uit een analyse van de vragen bleek dat de stress verergerde als studenten dachten dat zij met de langstudeerboete te maken zouden krijgen. Dat de stress juist in Delft zo groot is, komt volgens Meesters doordat ‘de werkweek volgepropt wordt met vakken en experimenten, labwerk, projectwerk en colleges’. “Dat is een fulltime werkweek en daar bovenop moeten ze aan zelfstudie doen. Dat is bij andere, algemene universiteiten anders. Daar is de zelfstudie binnen die veertig uur gepland.”

Alleskunner

Meesters is van mening dat het inbouwen van deadlines en afspraken over competenties het hoger onderwijs erg competitief maken. “We willen resultaten, en snel. Universiteiten moeten voor hun geld meer samenwerken met bedrijven en aansluiten bij wat die verlangen van een afgestudeerde.” En bedrijven zijn erg gericht op competenties. “Je moet een alleskunner zijn. Het is niet gericht op talenten. Die doen er niet meer zo toe. Ik vind dat heel jammer.”



De nieuwere generatie vindt het erg moeilijk om in dat keurslijf van resultaatgerichtheid te worden geduwd, meent Meesters. “Dat je als een soort product wordt behandeld. Een product kun je perfectioneren, dus je moet jezelf als mens ook perfectioneren. Terwijl dat psychologisch gezien helemaal niet kan. De westerse maatschappij gaat slecht om met hoe mensen in de kern in elkaar steken. Perfectionisme wordt aangejaagd en dat levert enorm veel stress op.”

Niet iedereen stapt daarmee naar een psycholoog. “Studenten komen naar ons als er een combinatie is van klachten: angsten, sombere gedachten, onzekerheden, assertiviteitsproblemen. Als ze niet met anderen over die deadlines kunnen praten, omdat ze perfectionistisch zijn en bang zijn te falen in de ogen van anderen.”

De beste oplossing hiervoor – zo blijkt volgens Meesters uit onderzoek – is cognitieve gedragstherapie, waarbij mensen negatieve gedachten leren omzetten in alternatieve gedachten. Ze vergroten hun vaardigheden om een moeilijke situatie aan te kunnen. De TU biedt veel cursussen gericht op stressreductie (zie kader). Per week bieden de psychologen wel zes verschillende cursussen die volgens Meesters allemaal zijn overboekt.



Sociaal gedrag is volgens haar een van de belangrijkste oplossingen. Diepgaandere sociale contacten zorgen voor de aanmaak van het neurohormoon oxytocine. Als het wordt afgegeven in een stressreactie, motiveert het om steun te zoeken bij anderen. In een TED-filmpje op internet legt psycholoog Kelly McGonigal van Stanford University uit hoe dat werkt.



Meesters verwijst studenten of promovendi er wel eens naar. “Het filmpje geeft veel rust over al die lichamelijke signalen. Die rookmelder. De belangrijkste oplossing blijkt toch – en dat is neurologisch zichtbaar – de vaardigheid om het samen met anderen op te lossen door te praten. Maar door alle druk vergeet je juist te investeren in sociale contacten: dé factor tegen stress. Juist door al die deadlines worden studenten nu geen lid van studentenverenigingen. Of pas later.” 

Cursussen ter vermindering van stress

 

Student & Career Support biedt studenten een aantal cursussen zoals:

 

• Mindful stress relief

Deze cursus is bedoeld voor studenten die het idee hebben niet meer te kunnen voldoen aan al hun verplichtingen en afgeleid raken door spanningen. In een bijeenkomst van anderhalf uur gaat het vooral om leren aanvaarden in plaats van afzetten tegen spanningen. Aanvaard dat die deadline er is en dat je niet perfect bent. Deelnemers krijgen technieken om te ontspannen met mindfulness. Oefeningen zijn ook te vinden op: www.getsomeheadspace.com en www.mbcttrainingen.nl

• Constructief denken

Tijdens zeven bijeenkomsten van twee uur leren studenten wat het onderliggende mechanisme is van faalangst en perfectionisme. Via cognitieve en gedragstherapeutische technieken leren ze constructiever denken.

• Motivatie

Deze bijeenkomst van anderhalf uur draait om keuzedruk en is voor studenten die het plezier in hun studie verliezen en studeren vaak uitstellen. Studenten krijgen inzicht in de werking van motivatie en gaan op zoek naar mogelijkheden om hun eigen motivatie te vergroten.

• Stressmanagement (voor studenten met een beperking)

Deze cursus van zeven bijeenkomsten van twee uur is bedoeld voor studenten met kenmerken van autisme. Zij leren alledaagse stress hanteren door uitleg hierover. Hoe werkt stress, hoe herken je wat stress geeft, hoe kun je daar op een goede manier op reageren en hoe kun je anders leren denken? Met oefeningen rondom assertiviteit.