‘Universiteiten deden te weinig tegen fraude’

Schuyt, emeritus hoogleraar sociologie, was maandagavond 20 februari één van de sprekers in het Kenniscafé in De Balie in Amsterdam. Hij is voorzitter van een soort rechtbank voor hoger beroep voor wetenschappelijk wangedrag: het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit. Als klagers of beklaagden er niet uitkomen met hun eigen universiteit, dan kunnen ze zich wenden tot het LOWI. Hij ziet dus allerlei kwesties over plagiaat en fraude de revue passeren.

“In 2005 hebben wij de universiteiten enkele aanbevelingen gedaan voor hun integriteitsbeleid”, herinnert hij zich. “Ze mogen het zich aantrekken dat daar weinig mee is gedaan.”

Ook journalist Frank van Kolfschooten kreeg het woord. In 1993 publiceerde hij een spraakmakend boek over fraude in de Nederlandse wetenschap, dat dit najaar een vervolg krijgt. Daarin zal hij fraudegevallen beschrijven die nu nog onder de pet zijn gehouden. Anders dan het LOWI zal Van Kolfschooten de namen van de wetenschappers noemen die een misstap hebben begaan.

“Ik krijg veel reacties op de enquête die ik heb rondgestuurd aan negenduizend wetenschappers”, zei hij. “Ook van mensen die zelf geen voorbeelden van wangedrag kennen, maar mij wel steunen. Er blijkt veel wantrouwen te heersen jegens universiteitsbesturen. Dat wordt aangewakkerd door dubieus declareergedrag zoals onlangs in Delft.”

De derde spreker was arts en onderzoeker Yvo Smulders, die een zwart beeld van de wetenschap schetste. Waar de andere aanwezigen graag benadrukten dat fraude een uitzondering is, richtte hij zijn pijlen op alledaags wangedrag: het manipuleren van cijfers. “Iedereen komt in de verleiding als hij een artikel voor een wetenschappelijk tijdschrift schrijft”, zei hij. Volgens hem kom je al snel in een grijs gebied terecht. “Je weet dat tijdschriften graag een opzienbarende uitkomst willen. Het is makkelijk om data zo te bekijken dat ze resultaat opleveren.”

Smulders maakt zich nu meer zorgen over wetenschappelijk wangedrag in de geneeskunde dan tien jaar geleden, ook vanwege de enorme publicatiedruk. Poldermans, de ontslagen internist van het Erasmus MC, “schreef jaarlijks meer artikelen dan ik lees”, aldus Smulders. “We staren ons blind op publicaties en impactscores.” Dat werkt wangedrag in de hand, meent hij.

De zaal zat gisteren helemaal vol. Er kwamen vooral wetenschappers en bestuurders op af, maar ook enkele geïnteresseerden van buiten. Het Kenniscafé gaat elke maand over wetenschap en wordt gepresenteerd door Volkskrant-journalist Martijn van Calmthout. Het is een initiatief van De Volkskrant, De Balie, Science Center NEMO en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.

De promovendi bieden ook een petitie aan tegen de plannen voor een zogeheten ‘bursalenstelsel’, waarin promovendi niet langer een salaris maar een studiebeurs ontvangen. Een deel van de universiteiten wil dat invoeren omdat het goedkoper is. Maar volgens de jonge onderzoekers leidt het tot een verslechtering van de Nederlandse wetenschap.

De rechter hield zo’n stelsel tot nu toe tegen, maar staatssecretaris Zijlstra wil het nu met een aanpassing van de wet regelen. Volgens de promovendi is dat te wijten aan de “unieke prestaties” van Noorda. Zijn lobby heeft een “desastreus effect op de kwaliteit en de internationale positie van de Nederlandse universiteiten”.

Bij de award hoort een hotelcheque voor een weekendje Parijs; een verwijzing naar het Parijse vijfsterrenhotel waar de universiteitenvereniging dit voorjaar vergaderde over onder meer het bursalenstelsel en het afschaffen van de basisbeurs. Volgens de promovendi is Noorda “een bestuurder met het vermogen beleid door te voeren ongeacht uitwerking, legitimiteit of draagvlak”.