Kunst voor de gewone man

Een vrouw met enorme pofmouwen schenkt bedachtzaam slaolie in een emaillen tobbe met leeuwenpootjes. De olie glijdt over de knapperige slablaadjes. Een statige vrouw in een al even weelderig versierde jurk kijkt naar de bereiding. Het is een simpele handeling, je hoeft geen keukenprins of -prinses te zijn om een salade te maken. Maar wie naar het slaolieaffiche van Jan Toorop kijkt, voelt zich wel even zo. Bij de art nouveau-reclameposters voor ‘Delfsche slaolie’ lik je al je vingers af.

Dat hebben in 1894 meer gezinnen gedaan. Niet voor niets heet de tentoonstelling in Lambert Van Meerten ‘Delftse Smaakmakers!’. Jan Toorop, Piet Zwart en docenten van de Polytechnische School (voorloper van de TU Delft), Adolf Le Comte en Karel Sluyterman gaven de stad niet alleen kleur en smaak met sfeervolle reclameaffiches; ze voedden er tegelijkertijd het Delftse volk mee op, zegt conservator moderne kunst erfgoed Delft Marga Schoemaker.

De Delftse industrie was van 1880 tot 1940 de vormgever van leven en kunst in Delft. Niet zo vreemd, zegt Schoemaker. “Veel docenten aan de Polytechnische School gaven niet alleen les, ze waren ook ontwerper, in dienst van bedrijven, eigenaar, directeur en autonoom kunstenaar. Adolf Le Comte was bijvoorbeeld naast docent aan de Polytechnische School, ontwerper en artistiek leider van De Porceleyne Fles en directeur van Lambert van Meerten. Hun studenten kregen hoogwaardig, kunstzinnig materiaal als voorbeeld.”
Op de tentoonstelling hangen zowel ontwerpen van reclameposters als vrij werk. “Le Comte maakte in zijn vrije tijd traditionele schilderijen van schepen, maar zijn werk bij De Porceleyne Fles was heel vernieuwend.”

Piet Zwart maakte strakke ontwerpen met geavanceerde technieken voor de Nederlandse Kabelfabriek. “Hij was zijn tijd ver voorbij”, zegt Schoemaker. “Het gezicht van de moderne tijd. In tegenstelling tot Jan Toorop: hij sprak met zijn slaolieaffiches de gewone man aan.”
Beiden deden dat op een kunstzinnige manier om het volk te verheffen, zegt Schoemaker. “Onder het motto: goed voorbeeld doet goed volgen. De docenten van de Polytechnische School en grote industriëlen in Delft wilden graag wat doen aan de sociale leefomstandigheden van de arbeiders in de stad.”

Aanstichter van de verheffing van het Delftse volk door middel van kunst, vormgeving en industrie was Jacques van Marken. Hij was directeur van de Delftsche Nijverheid, een verzamelnaam voor de Gist- en Spiritusfabriek, Nederlandse Olie Fabriek (Calvé) en de Lijm- en Gelatinefabriek. “’Kunst aan het Volk’ was een landelijke vereniging, maar Delft had door het enthousiasme van Van Marken en de docenten van de Polytechnische School maar liefst drieduizend leden”, zegt Schoemaker.

Maar Van Marken trakteerde het Delftse volk niet alleen op sierlijke affiches. Hij zette zich ook intensief in voor verbetering van de sociale leefomstandigheden. Hij liet het Agnetapark bouwen, met 78 woningen. Turnzalen, scholen, kegelclubs, goede pensioenen, muziekverenigingen, theater, sociale woningbouw; hij ondersteunde het allemaal. “In de archieven van de TU Delft vond ik allerlei plannen en overeenkomsten die de docenten en industriëlen met elkaar sloten om de positie van de arbeider te verbeteren”, zegt Schoemaker. “Zelfs in de crisisjaren van 1935 waren ze druk bezig met plannen maken. Ik kwam tabellen tegen met getallen van ontslagen werknemers, en hoe ze daar wat aan konden doen.”

Schoemaker vindt dat TU-studenten veel van de Delftse Smaakmakers kunnen oppikken. “Ze waren creatief en sociaal begaan. Cultuur, ontwerp, kunst en industrie waren in die tijd met elkaar vervlochten. Delft is dus al heel lang een kennisstad, en deze tentoonstelling laat dat op een heel inspirerende manier zien.”

‘Delftse Smaakmakers!’, van 15 oktober t/m 27 februari in museum Lambert van Meerten, Oude Delft 199. www.lambertvanmeerten-delft.nl

 Minister Plasterk toonde zich verbaasd over het pleidooi van D66 voor de minder dure beurspromovendi. Er wordt al jaren gesteggeld over de rechtspositie van promovendi, en een kamermeerderheid – inclusief D66 – steunde dit jaar de lijn van de minister dat ze in beginsel als werknemer moeten worden beschouwd. D66 lijkt daar nu op terug te komen, maar Van der Ham was niet bereikbaar voor aanvullend commentaar.

De Rijksuniversiteit Groningen verloor in augustus een rechtszaak die was aangespannen door vakbond Abvakabo FNV. De ruim vierhonderd Groningse beurspromovendi moesten voortaan als werknemer worden gezien. Maar de RUG geeft de moed niet op. De universiteitskrant meldt deze week dat Groningen in hoger beroep gaat tegen de uitspraak van de kantonrechter.