Het falen van de markt

Managers met dollartekens in de ogen, die het algemeen belang aan hun laars lappen. Exorbitante prijsverhogingen en afname van kwaliteit in zorg, openbaar vervoer en energiemarkt. Jaar in jaar uit is het een van de meest bediscussieerde onderwerpen in en buiten de politieke arena: marktwerking.

TU’ers Willemijn Dicke, Bauke Steenhuisen en Wijnand Veeneman stortten zich op dit hete hangijzer. Hun boek ‘Graaiers of redders?’ is een must voor wie meer wil weten over marktwerking. En bijvoorbeeld het essentiële verschil helder uitgelegd wil krijgen tussen deregulering, privatisering en liberalisering.



Vooral vanaf begin jaren negentig werd marktwerking een hot item. En met goede reden. Klachtbrieven van patiënten bleven onbeantwoord, de PTT deed drie maanden over een telefoonaansluiting. Meer concurrentie en een gevecht om klanten zou veel verbeteren, was de verwachting.



Maar vandaag de dag is er vooral kritiek. Terecht volgens de auteurs: ‘marktwerking heeft op vele fronten gefaald.’ Een van de grootste klachten na de invoering ervan is de toegenomen bureaucratie. Bestuurders ontvangen hoge salarissen, reizen met openbaar vervoer is duurder, elektriciteitstarieven stijgen. En nu blijkt ook nog dat de meeste patiënten en energiegebruikers honkvast zijn en zich niet als consument gedragen.



Maar niet alles is kommer en kwel na de invoering van marktwerking. Drie verpleegkundigen benadrukken in het boek bijvoorbeeld dat ze vroeger niet wisten wat materiaal kostte. Nu denken ze beter na over aanschaffen en weggooien. Ze menen ook dat er meer controle is ‘die wel degelijk tot kwaliteitsverbetering leidt’. Daarnaast stellen artsen sneller diagnoses en plannen ze operaties strakker.

Maar het is de vraag of de marktwerking tot deze kwaliteitsverbetering heeft geleid. De aandacht van politiek Den Haag voor openheid rondom prestaties is volgens het Centraal Planbureau en de auteurs daarvoor belangrijker.



Dat betekent niet dat marktwerking direct afgeschaft dient te worden. De auteurs wijzen er op dat marktwerking een werkwoord is. ‘De invoering ervan is geen zelfsturend proces. Ingrijpen blijft noodzakelijk, ook na vele jaren nog. […] Van een afstand bezien, is er sprake van continu bijsturen.’



Volgens de auteurs is niet een groep uitsluitend winnaar of verliezer. Interessant is hoe ze de positie van de ‘klanten’ omschrijven. ‘De binaire gedachte die wij met dit boek wel willen tegenspreken is dat de komst van de markt gegraai zou hebben voortgebracht ten koste van de klant. Voor de introductie van concurrentie waren klanten overgeleverd aan een monopolist. Nu is het graaien niet minder maar wel zichtbaarder. Klanten kunnen stemmen met hun voeten.’



‘Graaiers of redders?’ is een zeer geslaagd boek. De auteurs leggen begrippen en ontwikkeling helder uit en trekken evenwichtige, weloverwogen conclusies. 



Willemijn Dicke, Bauke Steenhuisen en Wijnand Veeneman, ‘Graaiers of Redders? Wat marktwerking heeft aangericht en klaargespeeld in de zorg, het openbaar vervoer en de energievoorziening’, Atlas, 208p., 21,95 euro