Campus

Erik Vos in the picture

Shakespeare saai en belegen? Niet in de regies van Erik Vos. De afgelopen veertig jaar riepen zijn gewaagde ensceneringen heftige emoties op, van diepe bewondering en ontroering tot intens verzet.

Aanstaande maandag geeft Erik Vos tijdens een Studium Generale-lezing zijn persoonlijke visie op Shakespeare.

TU-studenten hebben niet de naam grote cultuurliefhebbers te zijn. Van zaken die niet met de ratio te verklaren zijn, moeten ze niet veel hebben. TU’ers zijn echte vakidioten, zo luidt het cliché. Maar dat clichés vaak niet waar zijn, blijkt wel uit het grote succes de afgelopen twee studiejaren van de Studium Generale-serie met de onmogelijke titel ‘How to bluff your way into the secret life of everything you always wanted to know’.

Studenten kwamen in groten getale af op de meest uiteenlopende lezingen onder het motto: alles wat je altijd al wilde weten en nooit durfde te vragen. Daarom gaat de serie op herhaling. Met dit studiejaar onder andere aandacht voor grootheden als Napoleon, Hitchcock en Spinoza. Maar eerst is het aanstaande maandag in Speakers de beurt aan Shakespeare.

Shakespeares toneelteksten wisten maar liefst vier eeuwen te overleven en oefenen tot op de dag van vandaag een enorme aantrekkingskracht uit op tal van regisseurs. Een aantal van de meest opzienbare Shakespeare-ensceneringen in Nederland zijn afkomstig van de regisseur en oprichter van het Haagse Appeltheater, Erik Vos (1929). Tijdens het Studium Generale zal hij vanuit zijn persoonlijke ervaringen een intrigerend beeld neerzetten van ’s werelds meest opgevoerde en invloedrijke toneelschrijver ter wereld.

In zijn autobiografie ‘In de arena’ beschrijft Vos drie Shakespeare-ensceneringen. Van een storm in een zanderige arena tot een controversiële Hamlet in een boksring, en een van persoonlijke oorlogservaringen doordrenkte ‘Koning Lear’ in Duitsland.

Arena

Zijn eerste regie maakt Erik Vos in 1956. Twee jaar later waagt hij zich al aan zijn eerste Shakespeare: ‘De koopman van Venetië’ bij Toneelgroep Arena. Hierna volgen nog vijftien andere Shakespeare-stukken, waaronder ‘What’s in a name’ in 1964 en ‘Een midzomernachtsdroom’ in 1986. Een opmerkelijke enscenering is die van ‘De storm’ in 1976. Het is de eerste voorstelling in de door Toneelgroep de Appel (opgericht in een appelboomgaard in de Betuwe door Vos en Carol Linssen) gekraakte paardentramremise in Scheveningen: het huidige Appeltheater. In de voormalige manege van de paardentramremise laat Vos twintig kubieke meter Schevenings zand storten. Het publiek zit niet tegenover de acteurs, maar eromheen. Precies als in een oud amfitheater, waarmee een lang gekoesterde wens van Erik Vos in vervulling gaat.

Behalve dat Erik Vos kiest voor onconventionele vormen, zijn de opvoeringen van de regisseur gewaagd doordat hij klassieke stukken vertaalt naar de huidige tijd. Saai zijn Vos’ stukken nooit. In 1970 veroorzaakt zijn gastregie van ‘Hamlet’ in Amerika zelfs een rel. Erik Vos legt een link tussen het onrecht dat Hamlet wordt aangedaan en het onrecht in de Amerikaanse maatschappij, met name het racisme dat op dat moment in Amerika een hot item is. Het land wordt geteisterd door onlusten en de ‘Hamlet’ van Vos is te provocerend. Daarom wordt het stuk binnen een dag verboden.

Markant

De Appel-oprichter maakt toneel vanuit een persoonlijke betrokkenheid bij de wereld om zich heen. Een betrokkenheid die hij ook van zijn acteurs eist. In zijn in 1999 verschenen autobiografie ‘In de arena’ schrijft hij: ,,Plotseling wordt de monotonie van de eindeloze reeks audities verbroken als een ietwat gedrongen gestalte, met lang ravenzwart haar, het toneel op klimt. Tussen mijn papieren zoek ik naar een foto en de persoonlijke gegevens van deze markante verschijning. Marshall Rosenblum, 28 jaar, geboren in Brooklyn, New York. Nog voor ik iets kan zeggen barst hij los in wanhopige woede-uitbarstingen over het Amerikaanse rechtssysteem. (Later vertelt hij mij dat hij die dag bij het parkeren voor het theater een boete heeft opgelopen en ruzie heeft gezocht met de politie). Hij voelt zich gediscrimineerd en bij zijn improvisatie keert voortdurend ’to be or not to be’ als leidmotief terug. Hij bonkt wanhopig met zijn hoofd tegen de houten vloer om zijn verbittering duidelijk te maken: NOT TO BE. Hij is een joodse acteur en het kost hem weinig moeite zijn gevoelens te koppelen aan die van de rebel Hamlet.”

Net zo ingrijpend als de Amerikaanse ‘Hamlet’ is Vos’ gastregie van ‘Koning Lear’ in het Düsseldorfer Schauspielhaus. Vos maakt van ‘Koning Lear’ een universeel verhaal over oorlog. Zijn kijk op Shakespeare verwoordt hij in zijn autobiografie als volgt: ,,Een ineenstortende wereld, Lears wereld. De tragedie lijkt gesitueerd in de oertijd, ver voor het christendom, maar zou zich evengoed in een toekomst of in het verleden kunnen afspelen. Al dat moorden en sterven leidt tot Shakespeares meest grandioze en onluisterende niets.”

De Studium Generale-lezing over Shakespeare vindt plaats op maandag 14 oktober in Speakers. Aanvang: 20.15 uur. Toegang gratis.

Shakespeare saai en belegen? Niet in de regies van Erik Vos. De afgelopen veertig jaar riepen zijn gewaagde ensceneringen heftige emoties op, van diepe bewondering en ontroering tot intens verzet. Aanstaande maandag geeft Erik Vos tijdens een Studium Generale-lezing zijn persoonlijke visie op Shakespeare.

TU-studenten hebben niet de naam grote cultuurliefhebbers te zijn. Van zaken die niet met de ratio te verklaren zijn, moeten ze niet veel hebben. TU’ers zijn echte vakidioten, zo luidt het cliché. Maar dat clichés vaak niet waar zijn, blijkt wel uit het grote succes de afgelopen twee studiejaren van de Studium Generale-serie met de onmogelijke titel ‘How to bluff your way into the secret life of everything you always wanted to know’.

Studenten kwamen in groten getale af op de meest uiteenlopende lezingen onder het motto: alles wat je altijd al wilde weten en nooit durfde te vragen. Daarom gaat de serie op herhaling. Met dit studiejaar onder andere aandacht voor grootheden als Napoleon, Hitchcock en Spinoza. Maar eerst is het aanstaande maandag in Speakers de beurt aan Shakespeare.

Shakespeares toneelteksten wisten maar liefst vier eeuwen te overleven en oefenen tot op de dag van vandaag een enorme aantrekkingskracht uit op tal van regisseurs. Een aantal van de meest opzienbare Shakespeare-ensceneringen in Nederland zijn afkomstig van de regisseur en oprichter van het Haagse Appeltheater, Erik Vos (1929). Tijdens het Studium Generale zal hij vanuit zijn persoonlijke ervaringen een intrigerend beeld neerzetten van ’s werelds meest opgevoerde en invloedrijke toneelschrijver ter wereld.

In zijn autobiografie ‘In de arena’ beschrijft Vos drie Shakespeare-ensceneringen. Van een storm in een zanderige arena tot een controversiële Hamlet in een boksring, en een van persoonlijke oorlogservaringen doordrenkte ‘Koning Lear’ in Duitsland.

Arena

Zijn eerste regie maakt Erik Vos in 1956. Twee jaar later waagt hij zich al aan zijn eerste Shakespeare: ‘De koopman van Venetië’ bij Toneelgroep Arena. Hierna volgen nog vijftien andere Shakespeare-stukken, waaronder ‘What’s in a name’ in 1964 en ‘Een midzomernachtsdroom’ in 1986. Een opmerkelijke enscenering is die van ‘De storm’ in 1976. Het is de eerste voorstelling in de door Toneelgroep de Appel (opgericht in een appelboomgaard in de Betuwe door Vos en Carol Linssen) gekraakte paardentramremise in Scheveningen: het huidige Appeltheater. In de voormalige manege van de paardentramremise laat Vos twintig kubieke meter Schevenings zand storten. Het publiek zit niet tegenover de acteurs, maar eromheen. Precies als in een oud amfitheater, waarmee een lang gekoesterde wens van Erik Vos in vervulling gaat.

Behalve dat Erik Vos kiest voor onconventionele vormen, zijn de opvoeringen van de regisseur gewaagd doordat hij klassieke stukken vertaalt naar de huidige tijd. Saai zijn Vos’ stukken nooit. In 1970 veroorzaakt zijn gastregie van ‘Hamlet’ in Amerika zelfs een rel. Erik Vos legt een link tussen het onrecht dat Hamlet wordt aangedaan en het onrecht in de Amerikaanse maatschappij, met name het racisme dat op dat moment in Amerika een hot item is. Het land wordt geteisterd door onlusten en de ‘Hamlet’ van Vos is te provocerend. Daarom wordt het stuk binnen een dag verboden.

Markant

De Appel-oprichter maakt toneel vanuit een persoonlijke betrokkenheid bij de wereld om zich heen. Een betrokkenheid die hij ook van zijn acteurs eist. In zijn in 1999 verschenen autobiografie ‘In de arena’ schrijft hij: ,,Plotseling wordt de monotonie van de eindeloze reeks audities verbroken als een ietwat gedrongen gestalte, met lang ravenzwart haar, het toneel op klimt. Tussen mijn papieren zoek ik naar een foto en de persoonlijke gegevens van deze markante verschijning. Marshall Rosenblum, 28 jaar, geboren in Brooklyn, New York. Nog voor ik iets kan zeggen barst hij los in wanhopige woede-uitbarstingen over het Amerikaanse rechtssysteem. (Later vertelt hij mij dat hij die dag bij het parkeren voor het theater een boete heeft opgelopen en ruzie heeft gezocht met de politie). Hij voelt zich gediscrimineerd en bij zijn improvisatie keert voortdurend ’to be or not to be’ als leidmotief terug. Hij bonkt wanhopig met zijn hoofd tegen de houten vloer om zijn verbittering duidelijk te maken: NOT TO BE. Hij is een joodse acteur en het kost hem weinig moeite zijn gevoelens te koppelen aan die van de rebel Hamlet.”

Net zo ingrijpend als de Amerikaanse ‘Hamlet’ is Vos’ gastregie van ‘Koning Lear’ in het Düsseldorfer Schauspielhaus. Vos maakt van ‘Koning Lear’ een universeel verhaal over oorlog. Zijn kijk op Shakespeare verwoordt hij in zijn autobiografie als volgt: ,,Een ineenstortende wereld, Lears wereld. De tragedie lijkt gesitueerd in de oertijd, ver voor het christendom, maar zou zich evengoed in een toekomst of in het verleden kunnen afspelen. Al dat moorden en sterven leidt tot Shakespeares meest grandioze en onluisterende niets.”

De Studium Generale-lezing over Shakespeare vindt plaats op maandag 14 oktober in Speakers. Aanvang: 20.15 uur. Toegang gratis.

Redacteur Redactie

Heb je een vraag of opmerking over dit artikel?

delta@tudelft.nl

Comments are closed.